ଝୋଟିଚିତା

ଲେଖା: ଦେଵ ତ୍ରିପାଠୀ

ଇଏ କୋଉ ଅସିଆ କାଳର ମସିଆ କଥା ।

ବାହାଘର ହବ । ଗାଁ ଟା ଯାକ ଲୋକଙ୍କ ଖୁସି କାହିଁରେ କ’ଣ ! ମୁରବିମାନେ ଲାଗିପଡିଥିବେ ଯେଝା କାମରେ । ଘର ଗୋଟାକ ନୂଆ ଦୁଶୁଥିବ ! ବରକନ୍ୟାଙ୍କ ମଙ୍ଗୁଳାଘରେ ମଙ୍ଗନକୃତ୍ୟ ଦିନ ବିବାହ ବିଷୟକ ଚିତ୍ରସବୁ ଅଙ୍କାଯିବ ! ଚାରିକୋଣିଆ କୋଠି ଭିତରେ ବରକନ୍ୟା, ଦେବୀ, ପାଲିଙ୍କି, ମୁକୁଟ, କଜଳପାତି, ଗୁଆକାତି, ଯୋଡ଼ିମାଛ ଇତ୍ୟାଦି ଅଙ୍କନ କରାଯାଇଥିବ । ଢାଉ ଓ ଗେରୁମାଟିରେ ଚିତା ଦିଶୁଥିବ କେଡ଼େ ମନଛୁଆଁ !

ଘରକୁ ବୋହୂ ଆସିବ । ସବାରୀରୁ ବୋହୂ ଓହ୍ଲାଇ ଯାଇ ପିଣ୍ଡି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନଇଁ ପଡ଼ି ଶିଉଳିଲିଖନ କରିବ । ବାପଘରୁ ସାଥୀରେ ଆଣିଥିବା ଆଣକଂସାର ‘ଆଣ’ରେ ଚିତା ଆଙ୍କି ଆଙ୍କି ପିଣ୍ଡି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗଲାପରେ ସେଠି ମୁଣ୍ଡିଆଟେ ମାରିବ । ଏଇ ଚିତା ଅଙ୍କନରେ ଗୃହପ୍ରବେଶ ସମୟରେ ନବବଧୂର କଳାକୌଶଳ ପରୀକ୍ଷା ଦେବାକୁ ଏଇ ପରମ୍ପରା ଅଭିପ୍ରେତ ବୋଲି କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ଇଏ ଆମ ଓଡ଼ିଆ ଘରର ମର୍ଯ୍ୟାଦାର କଥା ! ଆମ ଉତ୍କଳୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟର କଥା !

ଝିଅ ବାପଘରୁ ଭାରହାଣ୍ଡି ଆସିବ, ସେଥିରେ ଅଙ୍କା ଯାଇଥିବ ହରେକ ପ୍ରକାରର ଚିତା । ପୁଣି ବିଧିସମ୍ମତ ଭାବେ ! ଉଖୁଡା ହାଣ୍ଡିରେ ଯେଉଁ ଚିତା ପଡ଼ିବ ତାହା ଫେଣିସାକର ହାଣ୍ଡିରେ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ ! ତେଣୁ ଝିଅର ଉଖୁଡା ହାଣ୍ଡିରେ ପଦ୍ମଫୁଲ ଚିତା ତ ଫେଣିସାକାର ହାଣ୍ଡିରେ ଦଧିନଉତି ଚିତା; ବଡି-ଜାଇ ହାଣ୍ଡିରେ ପୁଞ୍ଜିମାଛ ଚିତା ତ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ହାଣ୍ଡିରେ ପୂର୍ଣ୍ଣକୁମ୍ଭ ଚିତା ଦେବାର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପରମ୍ପରା !

ଏଇ ମାଣବସାରେ କାନ୍ଥରେ ହାତଛଟା ଝୋଟି ଓ ତା’ ଉପରେ ତିନୋଟି ଟିପରେ ଥାପିଥାପିକା କଉଡ଼ି – ମା’ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ କୃପାରୁ ଧାନକଉଡ଼ି ବଢ଼ିବାର ସଙ୍କେତ ବହନ କରିଥାଏ । ପଦ୍ମଫୁଲରେ ମା’ଙ୍କ କେଡ଼େ ଶରଧା ! ତେଣୁ ପଦ୍ମଚିତାର ପାଖେ ପାଖେ ଅଙ୍କା ଯାଇଥାଏ ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ପାଦଚିତା । ସବୁଜକବି ରାଧାମୋହନ ଗଡ଼ନାୟକ ପରା ଲେଖିଯାଇଛନ୍ତି:
“ପିଠଉର ଝୋଟି ମେଢ଼ ପାଖେ ଲେଖି ସରସେ,
ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଘରଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜଇ ହରଷେ ।।”
(ସ୍ବାଗତ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପଉଷ)

ଆମ ପାରମ୍ପରିକ ଝୋଟିଚିତା ଆମ ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତିର ଭଣ୍ଡାର, ଆମ ଓଡ଼ିଆଣୀଙ୍କ ପରିଚୟ । ଆମର ଏଇ ଋଦ୍ଧିମନ୍ତ ସଂସ୍କୃତିର ପରିପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଚିତା ଓ ଝୋଟି ଆଙ୍କିବା ପାଇଁ କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରୁ ପାଠ ପଢ଼ିବାକୁ ପଡେନା ! ଆମ ଝିଅବୋହୂଏ ପରିବାର, ସାଇପଡିଶାର ବୟସ୍କା ନାରୀ କିମ୍ବା ମା’ ଜେଜେମା’ଙ୍କ ଠାରୁ ଚିତା ଓ ଝୋଟି ପକାଇବା ଶିଖିଥା’ନ୍ତି । ଇଏ ଆମ ଓଡ଼ିଆଣୀର ସଣ୍ଠଣା ଓ ଏଥିରେ ସେ ମନର ଭାବକୁ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବେ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ !

ଅତୁଳନୀୟ ଅର୍ଥଗୌରବ ଏଇ ଝୋଟିଚିତାର ! ଅପୂର୍ବ ଉପଭୋଗ୍ୟ ଏହାର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ! ଲୋକଚିତ୍ରର ପ୍ରଧାନତମ ଉପାଦାନ ଏଇ ହସ୍ତକଳା ଓଡ଼ିଆ ଜନଜୀବନରେ ସାତ୍ତ୍ୱିକତା ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାର ପରିପୁଷ୍ଟ କରାଏ ।

~ ଗଞ୍ଜାମର ଝୋଟିଚିତା ~
କଟକ ଅବା ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ଝୋଟିଚିତା ମଧ୍ୟରେ ବହୁ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଦେଖାଯାଉଥିବା ବେଳେ ବ୍ରହ୍ମପୁର/ଗଞ୍ଜାମ ଅଞ୍ଚଳର ଟୋପାଝୋଟି ତେଲୁଗୁ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଥିବା କାରଣରୁ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ! ବିନ୍ଦୁ ସହ ବିନ୍ଦୁ ଯୋଡ଼ି ଚିତା ଆଙ୍କିବା ବେଳେ ଗଞ୍ଜାମ ଝିଅବୋହୂଏ ଜ୍ୟାମିତିକ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥା’ନ୍ତି । ନାଲି ରଙ୍ଗର ଗେରୁକୁ ପାଣିରେ ବତୁରାଇ କନା ପକାଇ ସେମାନେ ଭୂଇଁ ଓ କାନ୍ଥରେ ଲିପିଥାନ୍ତି । ପରେ ଖଡ଼ି ପଥର ଘୋରି ସେଥିରେ ଅଳ୍ପ ପାଣି ମିଶାଇ ଚିତା ଆଙ୍କନ୍ତି । ୨୨ରୁ ୧୧, ୧୫ରୁ ୮, ୯ରୁ ୪, ୭ରୁ ୪, ୧୩ରୁ ୭, ୧୯ରୁ ୧୦, ୧୭ରୁ ୯ଟି ଟୋପା ବା ବିନ୍ଦୁ ନେଇ ସେମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଚିତା ଆଙ୍କିଥା’ନ୍ତି ।

ପଲ୍ଲୀଲଳନାର ଚିତ୍ରକବିତା ଏଇ କାନ୍ଥଚିତାକୁ ନେଇ ଲେଖିଗଲେ ପଲ୍ଲୀକବି:
“ବଡ଼ ଘର କୁମାରୀ ଦୁହିତା
ଦାଣ୍ଡ କାନ୍ଥେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଚିତା,
ପଦ୍ମବନ୍ଧ, ନାଗବନ୍ଧ ଆଦି କେତେ ଚିତ୍ରବନ୍ଧ
ଅନ୍ତର୍ଲିପି, ବହିର୍ଲିପି, ଗୋମୂତ୍ରାଦି ଛନ୍ଦ
ଶ୍ରୀରାମ-ରାବଣ କୁରୁ-ପାଣ୍ଡବ ଦ୍ଵନ୍ଦ ।”

ଖାଲି କ’ଣ ଏତିକି ! ମାଣବସା ଝୋଟି ସମ୍ପର୍କରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁରାଣର କଥା ଅବା କାହାକୁ ଅଜଣା !
“ଅରୁଆ ଚାଉଳ ଆଣି ଝୋଟି ଯେ ବାଟିବ
ଲକ୍ଷ୍ମୀଦେବୀ ପାଦପଦ୍ମ ଚିତା ଯେ କାଟିବ,
ନୂଆ ମାଣରୁ ଗୋଟିଏ ଯତନେ ଅଣାଇଁ
ଧୋଇଧାଇ ଦେବ ତାକୁ ଖରାରେ ଶୁଖାଇ,
ଅରୁଆ ଚାଉଳ ବାଟିଦେବ ତହିଁ ଚିତା
ଚିତ୍ରବିଚିତ୍ରରେ ତାକୁ କରିବ ଶୋଭିତା ।”

କି ନିର୍ଯ୍ୟାସ ବା ମିଳୁଛି ଆମ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଏଥିରୁ ? ଯନ୍ତ୍ର ସଭ୍ୟତା ସହ ତାଳ ଦେଇ ଚାଲିବାକୁ ଅଭିଳାଷ ରଖି ଓଡ଼ିଆଣୀ ସ୍ଵକୀୟ ସୃଜନଶୀଳତା ହରାଇ ବସିଛି !

ଚିତ୍ର ସୌଜନ୍ୟ: Akshay Ojha, Bandhan Dalai