ଲେଖା: ଶିଶିର ସାହୁ ମନୋଜ
~ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନିଆରା ଶବ୍ଦ ~
ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ କଳିଙ୍ଗଦେଶର ପ୍ରକୃତ ରାଜା ଗଣନା କରାଯାଏ । ଏ ରାଜା ଏମିତି ସେମିତି ରାଜା ନୁହନ୍ତି । ଏହାଙ୍କର ଖାଦ୍ଯ, ଵସ୍ତ୍ର, ଅଳଙ୍କାର, ଵାସଗୃହ ଓ ଚଳଣି ଭଳି ଶବ୍ଦରେ ମଧ୍ୟ ରହିଛି ନିଆରାପଣ । ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ନିଆରା ଶବ୍ଦ କିଛି ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ତେଵେ ଏସବୁ ଶବ୍ଦ ସେହି ଵିଶାଳ ଶବ୍ଦଭଣ୍ଡାରର କିୟଦଂଶ ମାତ୍ର !
✓ଅଖଣ୍ଡ (ଦୀପ): ଦିନରାତି ନିରଵଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାଵରେ ଜଳୁଥିଵା ପ୍ରଦୀପ; କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ଏହା ଜଳାଯାଏ ।
✓ଅଙ୍ଗିଲା: ନିଜସ୍ୱ (ତୁଳନା—ଗୁଜରାଟୀରେ ଵ୍ଯକ୍ତିଗତ ଅର୍ଥରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ହୁଏ “ଅଙ୍ଗତ୍” ଶବ୍ଦ), ଅଙ୍ଗଲଗା
✓ଅଣସର ପିଣ୍ଡି: ଭିତରକାଠ ଠାରୁ କଳାହାଟ ଦ୍ୱାରକୁ ଲାଗି ପଥରର ପିଣ୍ଡି
✓ଅଧିଵାସ: ଶୁଭ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପୂର୍ଵ ଦିନ ହେଉଥିଵା କର୍ମ
✓ଅପସର: ପିଠି ମୁଚୁଳା ତକିଆ ଵା ମାଣ୍ଡି
✓ଅମୋଣିଆ: ମଣୋହି ହୋଇ ନଥିଵା ଭୋଗଦ୍ରଵ୍ଯ
✓ଆଲଟ: ଏକ ପ୍ରକାର ବଡ଼ପଙ୍ଖା। (ସହଚର ଶବ୍ଦ: ଆଲଟ ଚାମର)
✓ଉତୁରୀ: ଉତ୍ତରୀୟ
✓ଉପଚାର ସେଵକ: ଅନୁମତିପ୍ରାପ୍ତ (ଛତିଶା ନିଯୋଗ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ) ଚାମର ସେଵକ
✓ଉଲାଗି: ଵେଶ ପୋଷାକ, ମାଳଚୂଳ ଆଦି ବାହାର କରାଯିଵା
✓ଉଲ୍ଲାଖ: କନା
✓ଏକା ଏକ ସେଵକ: ଏକା ଏକା ସେଵା କରୁଥିଵା ସେଵକ
✓ଉଡ଼ିଆଣି: କଟି ମେଖଳା
✓ଓଲାର: ଏକ ପ୍ରକାରର ଛତ୍ର ଵା ଛତା
✓ଓଷୁଅ: ଝୁଣା, ରାଶିତେଲ ଓ ପାଣିରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଏକ ପ୍ରକାର ଲେପ ଵା ମଲମ (ସଂ—ଔଷଧ ?)
✓କର ପଇଠ/ହାତ ପଇଠ: କେତେକ ନୀତିରେ ତଳିଚ୍ଛ ଓ ପ୍ରଧାନୀ ସେବକଦ୍ୱୟ ହାତରେ ହାତ ଥୋଇ ଆଗେ ଆଗେ ଯିଵା କର୍ମ
✓କରାଳ: ଠାକୁରଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗରୁ କଢ଼ାଯାଇଥିଵା ଓଷୁଅ
✓କଳାକନାଟି: ଛତାର ସେଵକ
✓କାଣ୍ଡ ହେଙ୍ଗୁଡ଼: ବେଣ୍ଟନୀତିରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ଶର (କାଣ୍ଡ ଶବ୍ଦ କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଶର ଅର୍ଥରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ହୋଇଥାଏ ।)
✓କାଣ୍ଡ ହେଙ୍ଗୁଳ: ଶାରଦୀୟ ପୂଜାରେ ଵିମଳା ଠାକୁରାଣୀଙ୍କୁ ଅର୍ପିତ ନାଲି ଶାଢି
✓ଖଟୁଆ ନିତିଆନି: ମାଛ
✓ଖଡ଼ି ପ୍ରସାଦ: ଅଣସରରେ ଶ୍ରୀମୁଖ ଚିିତ୍ରଣରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ଖଡ଼ି ଆଦି ସାମଗ୍ରୀର ଅଵଶେଷ
✓ଖଦି ଚାମର—ଠାକୁରଙ୍କୁ ଵିଞ୍ଚିବାପାଇଁ ଵ୍ଯଵହୃତ ଚଉଡ଼ା ଖଣ୍ଡୁଆ
✓ଖଳି ପ୍ରସାଦ—ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗରେ ଲେପନ ନିମନ୍ତେ ଗହମରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖଳି
✓ଖଲର—ତ୍ରୁଟି
✓ଖେଇ/କ୍ଷେଇ- ସେଵାର ପ୍ରାପ୍ୟ ଭାଵରେ ମିଳୁଥିଵା ଭୋଗର ଅଂଶ
✓ଗଦିଫେଟା—ଚଉଡ଼ା ନୂଆ କନା
✓ଘଣ୍ଟଛତା ଭୋଗ—ଘଣ୍ଟ, ଛତି, କାହାଳୀ ସହିତ ଆଗରେ ତଳିଚ୍ଛ ଓ ପ୍ରଧାନୀ ସେଵକଙ୍କ ହାତପଇଠରେ ନିଅାଯାଉଥିଵା ନୈଵେଦ୍ୟ
✓ଚଉପଟ—ଦାରୁ ନିମନ୍ତେ ଵୃକ୍ଷ କଟାଯାଇ ଗଡ଼ ଗଡ଼ କରାଯିଵା ପରେ ଅଵଶିଷ୍ଟ ମଞ୍ଜ ଅଂଶ
✓ଚଉସରା—ଚାରିସରିଆ ମାଳ
✓ପ୍ରସାଦଲାଗି—କେତେକ ନୀତିରେ ପୂଜା ବସିଵା ପୂର୍ଵରୁ ଠାକୁରଙ୍କ ଵକ୍ଷ ଦେଶରେ ଟିକିଏ ଚନ୍ଦନ ଲାଗି କରାଯାଏ । ତା’ପରେ ଧୂପ ଵନ୍ଦାପନା ଶେଷ ହୋଇ ସେହି ଚନ୍ଦନ ମଇଲମ କରାଯାଏ ।
✓ସର୍ଵାଙ୍ଗ—କେତେକ ଵିଶେଷ ନୀତିରେ ଚନ୍ଦନରେ କର୍ପୂର, କେଶର, ଚୁଅା, କସ୍ତୁରୀ ପଡ଼ି ଦିଅଁଙ୍କ ସର୍ବାଙ୍ଗରେ ଲେପନ କରାଯାଉିବାରୁ ତାହାକୁ ସର୍ବାଙ୍ଗ କୁହାଯାଏ
✓ଘଣ୍ଟ ଛତା ସର୍ବାଙ୍ଗ—ଘଣ୍ଟ, ଛତା, କାହାଳୀ ସହ ଚନ୍ଦନ ଘରୁ ପିଙ୍ଗଣରେ ଚନ୍ଦନ ବିଜେ କରାଗଲେ ତାହାକୁ “ଘଣ୍ଟ ଛତା ସର୍ବାଙ୍ଗ”
କୁହାଯାଏ ।
✓ଚନ୍ଦନ ଅର୍ଗଳି—ଭିତର କାଠ
✓ଚାର/ଚାରମାଳ—ତାଳଗଡ଼ରେ ତିଅାରି ଘୋଷରା ପାହାଚ । ଘୋଷରା ତଳେ ବନ୍ଧାଯାଇଥିଵା କାଠଗଡ଼କୁ ମାଲ (ମାଳ) କୁହାଯାଏ ।
✓ଜଉଡାବ—ଜଉରେ ତିଆରି ବେଲୁନ୍ ଭଳି ପଦାର୍ଥ । ଏଥିରେ ଫଗୁ ରଖାଯାଇ ଫଗୁଖେଳ ହୁଏ ।
✓ଜନକପୁରୀ—ଗୁଣ୍ଡିଚା ଘର
✓ଟେରା—ଆଢୁଆଳ ପାଇଁ କନାର ପରଦା
✓ଠା’ ସଜ—ଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ ଆଵଶ୍ୟକ ପାତ୍ରସମୂହ
✓ଡମ୍ୱରୁ—ଡମ୍ୱରୁ ଆକୃତିର ଆସନ
✓ଡାଳିମ୍ୱା ଅନ୍ନ—ବଗଡ଼ା ଅନ୍ନ
✓ତଡ଼କୀ—କର୍ଣ୍ଣ ଅଳଙ୍କାର ବିଶେଷ
✓ତଡ଼ପ—ବସ୍ତ୍ର ଵିଶେଷ
✓ତାଟ—ବାଉଁଶ ଵା ତାଳପତ୍ରରେ ନିର୍ମିତ ବଡ଼ ଡାଲା, ଯେଉଁଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀ ପଠାଯାଏ ।
✓ତାଡ଼—ଏକ ବଡ଼ ମାଟିପାତ୍ର
✓ତ୍ରିମୁଣ୍ଡି—ଦିଅଁଙ୍କ ମସ୍ତକ ଉପରି ଭାଗ; ଏକ ପୁୁଷ୍ପ ଭୂଷା
✓ଦଣ୍ଡଛତ୍ର—ଲମ୍ୱ ଦଣ୍ଡି ଵା ଛତ୍ର
✓ଦରଶୁଆ କରାଇଵା—ଦର୍ଶାଇଵା
✓ଦରଶୁଆ ଝିଲି—ପହିଲି ଭୋଗରେ ଲାଗୁଥିବା ବଡ଼ଝିଲି
✓ଧଣ୍ଡା ମାଳ—ଲମ୍ୱମାଳ, ବାରହାତିଆ ମାଳ
✓ଧୁକୁଡ଼ି ଦ୍ୱାର—ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଭିତର କାଠ କଡ଼ରେ ଭିତରକୁ ଯିଵାପାଇଁ ଏକ କଡ଼ ରାସ୍ତା
✓ଧୋପଖାଳ—ଧୁଆଧୋଇ, ସଫାସଫି
✓ନାକୁଆସି—ଶ୍ରୀମୁଖରେ ଚିତାତଳରୁ ନାସାଗ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥାନରେ ଲାଗୁଥିଵା ଏକ ଅଳଙ୍କାର ଵିଶେଷ
✓ନାଟପା ମଣ୍ଡପ—ନାଟମଣ୍ଡପ
✓ନିଉଛାଳି—ସାଷ୍ଟାଙ୍ଗ ପ୍ରଣାମ
✓ପଛ ଭଅଣ୍ଡ—ଆଵଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଭୋଗମଣ୍ଡପରେ ଅତିରିକ୍ତ ଭୋଗ
✓ପଟୁଆର—ଶୋଭାଯାତ୍ରା, ସମାବେଶ
✓ପଟୋଇ—ଓଳି
✓ପାଗପଟି—ପଗଡ଼ି
✓ପୋଛା—ସିଂହାସନରେ ପଡ଼ିିଵା ଟଙ୍କା ପଇସା, ସଂପୃକ୍ତ ସେଵକ ତଳେ ଠିଆହୋଇ ହାତପାଇଵା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୋଛି ଆଣିଵା (ଅର୍ଥ)
✓ଫୁଲୁରି—ବାସ୍ନାତେଲ, ପୁଷ୍ପଵାସିତ ତେଲ
✓ଵଲ୍ଲଭ ବଡ଼ସିଂହାର—କେତେକ ଦିନରେ ବଡ଼ସିଂହାର ଧୂପ ପରେ ଅତିରିକ୍ତ ଭୋଗ
✓ବାଇହାଣ୍ଡି—ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ହାଣ୍ଡି
✓ବାଘମୁହାଁ—ତୁଣ୍ଡି
✓ଵାହୁଟ—ଵାହୁର ରକ୍ଷାକବଚ
✓ଵିଜେ ପ୍ରତିମା — ଉତ୍ସବ ମୂର୍ତ୍ତିି
✓ଵିଭୀଷଣ ବନ୍ଦାପନା — ଦକ୍ଷିଣାଭିମୁଖ ବନ୍ଦାପନା
✓ଭୋଗ ଡାକିଯିଵା—ପନ୍ତିରେ ଭୋଗ ବାଢ଼ିଵାକୁ ଡାକିଵାକୁ ଯିଵା
✓ମଇଲମ—ବେଶ, ଅଳଙ୍କାର ଇତ୍ୟାଦି କଢ଼ାଯିଵା ଵା ଉଲାଗି ହେଵା
✓ମଝାଲ—ମଧ୍ୟମ ଧରଣର; ମଝି ମଝିଆ
✓ମଙ୍ଗଳାରୋପଣ—ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରି କରାଯାଉଥିଵା ଵିଧି
✓ଅମୃତମଣୋହି- ଦେଵାଦେଵୀଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଉତ୍ସର୍ଗିତ ଭୂସମ୍ପତ୍ତି
✓ଚକ୍ରମଣୋହି- ନୀଳଚକ୍ର ଆଡ଼କୁ ଟେକି ମହାପ୍ରଭୁଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଅର୍ପିତ ନୈଵେଦ୍ୟ
✓ସର୍ପାମଣୋହି—ଦିଅଁଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସମର୍ପଣ କରି କରାଯାଉଥିଵା ଭୋଗ
✓ମହାଖଳା—ବଡ଼ଦାଣ୍ଡରେ ରଥନିର୍ମାଣ କରାଯାଉଥିଵା ଅଞ୍ଚଳ
✓ମହାସ୍ନାନ—ବିଶେଷ ସ୍ନାନ ଵିଧି
✓ଯାତ୍ରାଙ୍ଗୀ ମହାସ୍ନାନ—ଯାତ୍ରା ଦିନମାନଙ୍କରେ ହେଉଥିଵା ଅତିିରିକ୍ତ ଶୁଦ୍ଧି ଵା ସ୍ନାନନୀତି
✓ମାଲ ବାହାରିଵା— ଧୂପ ଶେଷ ପରେ ଭିତରୁ କିଂଵା ଭୋଗମଣ୍ଡପରୁ ଭୋଗଦ୍ରବ୍ୟ ବାହାରିଵା
✓ମୁଦଲ—ରାଜାଦେଶ
✓ମୁର୍ତ୍ତୁମୂଳ— ନୈଵେଦ୍ୟକୁ ଅର୍ପଣଯୋଗ୍ୟ କରିଵା, ଅଦା, ହେଙ୍ଗୁ ଓ ଘିଅର ଫୁଟଣା ଦେଵା
✓ମେଣ୍ଢାପୋଡ଼ି—ଦୋଳ ପୂର୍ଣ୍ଣିିମା ପୂର୍ବଦିନ ଦୋଳବେଦୀ ପରିସରରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଅଗ୍ନି ଉତ୍ସବ
✓ମେଣ୍ଢାମୁଣ୍ଡିଆ ଖେଚୁଡ଼ି—ଏକପ୍ରକାରର ଖେଚୁଡ଼ି ଭୋଗ
✓ରାଜପ୍ରସାଦ—ରାଜାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଉଥିଵା ଦେବ ଵିସର୍ଜିତ ପଦାର୍ଥ, ଯଥା: ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗର ଚନ୍ଦନ ଓ ପାଟଡେ଼ାର ଇତ୍ୟାଦି
✓ଶିରକପଡ଼ା—ଠାକୁରଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଲାଗି ହେଉଥିଵା ଵସ୍ତ୍ର ଵିଶେଷ
✓ସଦାଵର୍ତ୍ତ— ଗରିବ, ସାଧୁ, ସନ୍ନ୍ୟାସୀ, ଅତିିଥିଙ୍କୁ ନିୟମିତ ଅନ୍ନ ଦାନ
✓ସୋମନା ମଣ୍ଡପ— ମାଜଣା ମଣ୍ଡପ
✓ହଣା— ଭୋଗ, ଵିଶେଷତଃ ପିଠାଭୋଗର ଏକ ଅଂଶ ଵା ଭାଗ
✓ହଳଦୀପାଣି—ବାହାର ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଶେଷ ଦିନ
✓ହାତୁଆଣି— ହାତଧୋଇଵା ପାଇଁ ପାଣି