ମାଟିକାନ୍ଥ

ଲେଖା: ଅକ୍ଷୟ ଓଝା

ମାଟି ଘର ନାହିଁ ନା ଆଉ ସେ ମାଟିକାନ୍ଥ ବି ନାହିଁ । ସମୟ ଗର୍ଭରେ ସବୁ ଲୀନ ହେଇ ଯାଇଛି । ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଜୀବନ ଶୈଳୀରେ ପୁରାତନ ସମାଜରେ ମାନବ ଜୀବନର ରହଣି ସହଣି ଧୀରେ ଧୀରେ ଅପସରି ଗଲାଣି । ଚାଳ ଛପର ଘର ଓ ମାଟିର କାନ୍ଥ ଏତିକି ଯଥେଷ୍ଟ ଥିଲା ଶାନ୍ତିରେ ଜୀବନ ଯାପନ କରିବା ପାଇଁ । ମାଟିକାନ୍ଥରେ କେତେ ଇତି କଥା ଲୁଚି ରହିଥିଲା ସେଇମାନେ ହିଁ କହିପାରିବେ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଇଛନ୍ତି।

ମାଟି ଘରର ମାଟିକାନ୍ଥରେ ବୋଉ ସବୁଦିନେ ଗୋବରପାଣିରେ ଲିପୁ ଥିଲା । ସକାଳୁ ସକାଳୁ ଗୋବର ପାଣିରେ ଦାଣ୍ଡପିଣ୍ଡା କାନ୍ଥରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଦାଣ୍ଡଘର, ଅଗଣା, ଢ଼ିଙ୍କିଶାଳ, ରୋଷେଇଘର ନିତିଦିନ ଲିପୁଥିଲା ବୋଉ ।
    
ଦାଣ୍ଡ କାନ୍ଥରେ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋବର ପାଣିରେ ଲିପି ସେଥିରେ ଚିତା ଝୋଟିରେ ଚିତ୍ର ଆଙ୍କୁଥିଲେ ଦିଦି ଓ ବୋଉ । ଉତ୍କଳୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ପଟଚିତ୍ର ସବୁ ପ୍ରକାର ମନଲୋଭା ଭାରତୀୟ କଳା ଚିତ୍ରପଟ ଝୋଟି ମାଧ୍ୟମରେ ଦର୍ଶା ଯାଉଥିଲା । ଏହା ଓଡ଼ିଶା କଳା ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରଦର୍ଶନର ଏକ ଚମତ୍କାର ଇତିହାସ ହେଇ ରହିଯିବ ।

ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶର ଆଦିବାସୀ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରୁ ନେଇ ସାଧାରଣ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସମାଜରେ ଏହି ଚିତ୍ରକଳା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ଓଡ଼ିଆ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନର ଏକ ସମୟର ଇତିକଥା ହେଇ ରହିଯିବ ।
   
ବାଡ଼ିକାନ୍ଥର ମହତ୍ୱ କିଛି କମ ନଥିଲା । ବାଡ଼ିକାନ୍ଥକୁ ଡେରି ହଳ ଲଙ୍ଗଳ ଯୁଆଳି, ଧାନଖୁଦ ବେତା ପଶୁ ଖାଦ୍ୟ ଭରି କରି ରହୁଥିଲା । ଏହା ଆଠ ଦିନକୁ ଆଠ ଦିନ ଲିପାପୋଛା ହୁଏ । ଦାଣ୍ଡଘର କାନ୍ଥରେ କେତେ ପ୍ରକାର ହାତ ବୁଣା ଚିତ୍ରପଟ ଟଙ୍ଗା ହେଇଥାଏ । ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଫୋଟୋ ଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ କାନ୍ଥ ସଜା ହେଇଥାଏ । ଆଲାରାମ ଘଡିଟିଏ ତଥା ନୂଆ ବର୍ଷର କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଝୁଲୁଥାଏ ଏହି ଦାଣ୍ଡଘର କାନ୍ଥରେ । ତଳ କାନ୍ଥରେ ଝୋଟି ମଝିରେ ଠିକିରି ପଛକୁ ଠିକିରି ହେଇ ବର୍ଡର ବନିଥାଏ ଘର ଚାରିପଟେ । ବାହା ହେଇ ନୂଆବୋହୁଟି ଘରକୁ ଆସିଲେ ତା’ ହାତବୁଣା ଛୁଞ୍ଚିସୂତା ଚିତ୍ର ଏହି ଦାଣ୍ଡଘରେ ଟଙ୍ଗା ହୁଏ । ଚିତ୍ର ଦେଖି ଦାଣ୍ଡ ଘରେ ବସୁଥିବା କୁଣିଆ ମୈତ୍ର ସାହି ଭାଇ ମାନେ ନୂଆ ଭୂଆଶୁଣିର ଭାରି ପ୍ରଶଂସା କରୁଥିଲେ ।

ଅଗଣା କାନ୍ଥରେ ଦୁଇ ଦୁଇଟା ଠଣା । ସଞ୍ଜ ହେଲେ ଡିବି ଜଳେ । ଅଗଣା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆଲୁଅ ବିଛାଡ଼ି ପଡେ । ଏହି ଆଲୁଅରେ ରାତି ରୋଷେଇ ହୁଏ । ରୋଷେଇ ଘର ଦୁଆରେ ଥିବା ଠଣାରେ ବି ଡିବିଟିଏ ଜଳେ ।
   
ଘର ଭିତର ବାରଣ୍ଡାରେ ଥିବା ଅଗଣାରେ ଢିଙ୍କିଶାଳ । ଢିଙ୍କିଶାଳ କାନ୍ଥ ସବୁବେଳେ ମାଟିଗୋବରରେ ଲିପାପୋଛା କରାଯାଏ । ସେଇଠି ଧାନ କୁଟାହୁଏ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ପାଇଁ ଚାଉଳଚୁନା ଓ ବିରିଚୁନା ବି କୁଟାଯାଏ ତେଣୁ କାନ୍ଥକୁ ବହୁତ ସଫାସୁତୁରା ଓ ପବିତ୍ର ରଖା ଯାଇଥାଏ ।
 
ଆରପଟ ଅଗଣାର ମାଟିକାନ୍ଥ ହେଉଛି ବୋଉର ହିସାବ ଖାତା । କାହାକୁ କେତେ ଧାନ ଦେଇଚି, କାହାଠୁ ଗାଈ କ୍ଷୀର ଆଣୁଛି, ବାରି ଘରେ ରାଧୁଆ କେତେ କାମ କଲା କେତେ ପଇସା ନେଲା, କେଉଁ ଦିନ କ୍ଷୀର ନାଗୁଆ ହେଲା ସବୁ ପ୍ରକାର ହିସାବଖାତା ହେଉଛି ଏଇ କାନ୍ଥ । କ’ଣ ଯେମିତି ଇଶାରାରେ ଲେଖେ ସେ କେବଳ ବୁଝି ପାରୁଥିଲା । ଶତ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ବି ସେ ହିସାବ ଆମେ କେହି ବୁଝି ପାରୁନା ।
          
ରୋଷେଇ ଘର କାନ୍ଥ କାଠଚୁଲିରେ କଳା ପଡ଼ିଯାଏ । ମାସକୁ ଥରେ ଏହି ମାଟିକାନ୍ଥ ଗୋବରପାଣିରେ ଲିପାଯାଏ । ବାକି ଘର ତଳ ସବୁ ଦିନେ ଏପରିକି ଦିନକୁ ଦୁଇ ଥର ଲିପାଯାଏ ଗୋବର ପାଣିରେ । ଭାରି ପବିତ୍ର ଲାଗେ ଲିପା ପୋଛା ପରେ ।

ମାଟିକାନ୍ଥ ଆମକୁ ସବୁ ସୁରକ୍ଷା ଦିଏ । ପ୍ରବଳ ବର୍ଷାରେ ଘର ଭିତରେ ଆମେ ସୁରକ୍ଷିତ ରହୁ । ମାଟିକାନ୍ଥ ଝରକାର ଶୀତଳ ପବନରେ ଆମେ ନଡ଼ାଛପର ଘରେ ଶାନ୍ତିରେ ଜୀବନଯାପନ କରୁ । ବିବାହ ଉତ୍ସବରେ ପୁରା ସାହିଟା ଯାକ ଚିତା ଝୋଟି ପଡ଼େ । ଭାରି ଭଲ ଲାଗେ ଚିତାଝୋଟି ଦେଖିବାକୁ ।

ମାଟି କାନ୍ଥରେ ଆମ ସମସ୍ତ ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କ ଷଠୀଘର ଥିଲା । ଧଳା କଉଡ଼ିରେ ଷଠୀଦେବୀଙ୍କ ଚିତ୍ର ଆଙ୍କି ସିନ୍ଦୂର ଟୋପା ଦେଇ ଆମ ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କ  ଅଲଗା ଅଲଗା ଷଠୀଘର ହେଇଥାଏ । ବଡ଼ଭାଇର ସବୁଠୁ ବଡ଼ ତା ପରେ ଟିକେ ଛୋଟ ଆଉ ଟିକେ ଛୋଟ ହେଇଥାଏ ଷଠୀଘର । ବୋଉ ସଞ୍ଜପୁଜା ଠାକୁରଘରେ କରି ସରିଲା ପରେ ଚଉଁରାରେ ସଞ୍ଜ ଦେଇ ସିଧା ଷଠୀଘରକୁ ଚାଲି ଯାଏ । ଅଧିଆ ପଡ଼େ ! ତା’ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଲମ୍ବା ଆୟୁଷ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରେ !

ମାଟିକାନ୍ଥ ସହିତ ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ମିଳନ, ବିଚ୍ଛେଦର ଅନେକ କାହାଣୀ ଜଡ଼ିତ । ଯେଉଁ ଦିନ ବନା ଭାଇ ଭିନ୍ନେ ହେଲେ ଅଗଣା ମଝିରେ ଏକ ମାଟିକାନ୍ଥ ତିଆରି ହେଲା ପୁରୁଷ ଉଚ୍ଚର । କେହି କାହାରିକୁ ଦେଖି ପାରିବେନି ! ଭିନ୍ନେ ରହିବେ ! ଭିନ୍ନେ ଖାଇବେ ଆଜିଠୁ ! ପିଲାମାନେ ମନଦୁଃଖ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ କଠୋର ସତ୍ୟ ହେଇଥିଲା ଯେ ମାଟିକାନ୍ଥ ଅଗଣା ମଝିରେ ଉଠିଲା । ଘର ଭାଙ୍ଗି ଦି ଫାଳ ହେଇଗଲା ।

ଆଉ ମାଟିଘର ନାହିଁ ! ମାଟିକାନ୍ଥ ନାହିଁ ! ସମୟକ୍ରମେ ସବୁ କଂକ୍ରିଟ ଭଳି କଠୋର ହେଇଯାଉଛି । ଏହା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମାଟିକାନ୍ଥର କବର ତଳେ ଏହାର ଗହୀର ସ୍ମୃତି ଇତିହାସ ହେଇଯାଇଛି ।