ପାଲା

ଲେଖା: ନିରଞ୍ଜନ ସାହୁ

ପାଲା ! ଓଡ଼ିଶାର ନିଜସ୍ଵ ଲୋକସଂସ୍କୃତି !       

ସଂସ୍କୃତି ଏକ ବେଗଗାମୀ ସ୍ରୋତସ୍ଵିନୀ । ଏହା ଚିର ପ୍ରବହମାନ । ଉନ୍ନତ ଚିନ୍ତା, ମାର୍ଜିତ ରୁଚି, ଶାଳୀନତା ଯୁକ୍ତ ପରମ୍ପରା – ଏ ସବୁକୁ ନେଇ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ ସଂସ୍କୃତି । ପର୍ବତ କନ୍ଦରରୁ କଳକଳ ନାଦ କରି ବହି ଆସୁଥିବା ଝରଣାଟି ସମୟକ୍ରମେ ପୁଷ୍ଟ କରେ ସ୍ରୋତସ୍ଵତୀକୁ । ସେହିପରି କଳା, ସଙ୍ଗୀତ, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ସାହିତ୍ୟ ଆଦି ଝରଝର ହୋଇ ପ୍ରବହମାନ ସଂସ୍କୃତିରୂପୀ ସ୍ରୋତସ୍ଵତୀରେ ଝାସ ଦିଅନ୍ତି । ସମାଜ, ସଂସ୍କୃତି, ସଭ୍ୟତା — ଏ ତ୍ରୟ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ସଭ୍ୟତା ସମାଜର ପୋଷାକ ଏବଂ ସଂସ୍କୃତି, ପରମ୍ପରା ତା’ର ପ୍ରାଣ । ରୁଚି ଅନୁସାରେ ପୋଷାକର ପରିପାଟୀ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ । ସେହିପରି ସଭ୍ୟତାର ଢାଞ୍ଚା ବଦଳି ଚାଲେ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସଂସ୍କୃତି ହୁଏ ପରିମାର୍ଜିତ । ତେଣୁ ଗତିଶୀଳତା ହିଁ ସଂସ୍କୃତିର ଧର୍ମ । ସଂସ୍କୃତି ଗୋଟିଏ ଦେଶ ଓ ଜାତିର ଜ୍ଞାନ ତଥା ଗୈାରବର ସ୍ମୃତିପୀଠ । ସଂସ୍କୃତି ଦର୍ପଣରେ ଜାତି ଅତୀତର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖିବାକୁ ପାଏ, ବର୍ତ୍ତମାନକୁ ନେଇ ଉଲ୍ଲସିତ ହୁଏ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ସାଇତିରଖେ ସ୍ମୃତି । ଉନ୍ନତ ସଂସ୍କୃତିସମ୍ପନ୍ନ ଅତୀତ ଯେ କୌଣସି ଜାତି ପ୍ରାଣରେ ଗର୍ବ, ଗୌରବ, ଭାବାବେଗର ସ୍ପନ୍ଦନ ତୋଳେ । 

ପୁଣି ସାହିତ୍ୟ ହେଉଛି ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଅଙ୍ଗ। କାବ୍ୟ, ଗଦ୍ୟ, ନାଟକ, ସଙ୍ଗୀତ ଏସବୁ ସାହିତ୍ୟ ଜନନୀର ସନ୍ତାନ । ଭାଷା ହେଉଛି ସାହିତ୍ୟର ବାହକ । ସାହିତ୍ୟ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରଦାନ କରେ, ସେ ଯେଉଁ ରୂପରେ ହେଉନା କାହିଁକି । ବିଶେଷ କରି ସଙ୍ଗୀତ ସର୍ବଦା ବିମଳ ଆନନ୍ଦ ଦେଇଥାଏ । ପକ୍ଷୀର କାକଳି, ଝରଣାର କୁଳୁକୁଳୁ ନାଦ, ଜଳଦର ଗମ୍ଭୀର ଗର୍ଜନ, ପତ୍ରର ମର୍ମର ଧ୍ଵନି ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ, ଧ୍ଵନି ଗୁଞ୍ଜରିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ରସଗ୍ରାହୀ କେବଳ ଉପଲବ୍ଧି କରିପାରିବ । ଓଁ କାର ହେଉଛି ବିଶ୍ଵ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଆଦ୍ୟ ଝଙ୍କାର, ଯାହା ହିଁ ସଙ୍ଗୀତ । ସଙ୍ଗୀତର ମୂର୍ଚ୍ଛନା ଅତି ସହଜରେ ହୃଦୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ । ସଙ୍ଗୀତର ମଧୁର ଝଙ୍କାର ବିଷଧର ସର୍ପକୁ ବଶୀଭୂତ କରାଏ ।

ପ୍ରଥମେ ଅପୌରୁଷେୟ ବେଦରେ ସଙ୍ଗୀତର ଝଙ୍କାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ବୋଲି ବିଦ୍ୱାନମାନେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ଛନ୍ଦ, ରାଗ, ତାଳ ମାଧ୍ୟମରେ ଗାନ କରିବାକୁ ବୈଦିକ ଋଷିଗଣ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ଓ ଏହା ସାରସ୍ଵତ କଳା ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବେଦ ଗାନରୁ ଯେଉଁ ଅପୂର୍ବ ଝଙ୍କାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଶୁଷ୍କ ତରୁ ପଲ୍ଲବିତ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା ପୁରାଣମାନଙ୍କ ପୃଷ୍ଠା ମଣ୍ଡନ କରିଛି। କେହି କେହି ଏହାକୁ ନାପସନ୍ଦ କରିବା ମଧ୍ୟ ସ୍ଵାଭାବିକ । ତେବେ ଆଜିକାଲି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଯୁଗରେ ବିଜ୍ଞାନଭିତ୍ତିକ ଗବେଷଣା ବୋଧହୁଏ ସମ୍ମତ ହେଲେଣି ଯେ, ସଙ୍ଗୀତର ପ୍ରଭାବ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୃଦୟ ଓ ମସ୍ତିଷ୍କ ଉପରେ । ଔଷଧ ସେବନ ସହ ସଙ୍ଗୀତର ମୂର୍ଚ୍ଛନା ବ୍ୟାଧି ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ, ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଆମେ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଆଗେଇ ଆସିଲେଣି ।

ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ନବମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଙ୍ଗୀତ ଥିଲା ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର । ସଙ୍ଗୀତ କଳାକୁ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ, ମନୋରମ ଶୈଳୀରେ ସାହିତ୍ୟ (କାବ୍ୟ) ମଧ୍ୟରେ ଖୁନ୍ଦି ଦେଇଥିଲେ ମହାନ କବିଗଣ। ଆମ ଭାରତୀୟ ସଙ୍ଗୀତର ୬ ରାଗ, ୩୬ ରାଗିଣୀ ସାହିତ୍ୟକୁ ଅଳ୍ପ ବହୁତେ ପ୍ରଭାବିତ କରିବା ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏ । ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ୟ ସେଇମିତି । ଉତ୍କଳୀୟ ମାନେ କେବଳ ପ୍ରସ୍ତର ଶିଳ୍ପୀ ନଥିଲେ, ସଙ୍ଗୀତର ଶିଳ୍ପୀ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ । ପଥର ଦେହରେ, ନିହାଣ ମୁନରେ ଯେଉଁ କଳା ସୌଷ୍ଠବର ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟିଛି ଉତ୍କଳୀୟ ଶିଳ୍ପୀମାନଙ୍କର, ସେହିପରି ରାଗ ରାଗିଣୀ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ । ସେଇଥିପାଇଁ ତ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟ ଅକଳଙ୍କ ଯଶର ଅଧିକାରୀ ଭାରତବର୍ଷ କାହିଁକି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ । କେବଳ ଏତିକି ନୁହେଁ, ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକନୃତ୍ୟ, ନାଟକ, କାବ୍ୟ ଆଦିରେ ସଙ୍ଗୀତର ଅଖଣ୍ଡ ପ୍ରଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଆମ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା ସେହି ସଙ୍ଗୀତର ଅମୂର୍ତ୍ତ ପରିପ୍ରକାଶ । ଏହା ଉତ୍କଳଖଣ୍ଡର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ସାରସ୍ଵତ କଳା, ସାଧନା । ଶତାବ୍ଦୀ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜୀବନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଚେତନା ସହ ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷାକାରୀ ହେଉଛି ଆମର ପାଲା । ଭରତ ମୁନିଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ କାବ୍ୟକୁ ନାଟକ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ଏହାକୁ ଶ୍ରାବ୍ୟକାବ୍ୟ ଓ ଦୃଶ୍ୟକାବ୍ୟ ବୋଲି ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । କାବ୍ୟକୁ ସଙ୍ଗୀତ ପୁଟରେ ସଜାଇ ଦେଇ ଉପସ୍ଥାପନା କଲେ ତାହାର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଦ୍ଵିଗୁଣିତ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି କାବ୍ୟଟି ସଙ୍ଗୀତର ସ୍ଵର ବିଭବ ମଧ୍ୟରେ ଗାନ କରାଯିବା ସହ ସାମାନ୍ୟ ଅଭିନୟର ପ୍ରଲେପ ଦିଆଯାଏ, ତାହା ଆହୁରି ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ, ରସାଳ, ଭାବୋଦ୍ଦୀପକ ଓ ଭାବରଞ୍ଜିତ ହୋଇଉଠେ । ଏହାହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା । ଏହା ଦୃଶ୍ୟକାବ୍ୟ ।

ସାହିତ୍ୟ ପାଲାର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର । ସାଂସ୍କୃତିକ, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ, ବୌଦ୍ଧିକ ଚେତନା ତାହାର ଅଙ୍ଗ ପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ। ସାରସ୍ବତ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କରିବା ସହ, ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥଳେ ଓଡ଼ିଶାର ଚଳଣୀ, ସାମାଜିକ ପରମ୍ପରା, ବିଧି, ପ୍ରାଚୀନତା ଆଦିର ଉପସ୍ଥାପନା ହିଁ ପାଲାର ବଳିଷ୍ଠ ଅବଦାନ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପାଲା ଓଡ଼ିଶାର ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ଛନ୍ଦ, ସ୍ଵର, ତାଳ, ଲୟରେ ଗୁନ୍ଥି ଦେଇ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ, ସାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ଜୀବନ୍ତ କରି ରଖିଥିବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ହେଉଛି ପାଲା । ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ଭାଗବତ ସୁଲଳିତ ସ୍ବର, ଛନ୍ଦ ଦେଇ ଗାନ କରିବା ଦ୍ୱାରା ଏହା ଶିକ୍ଷିତ, ଅର୍ଦ୍ଧଶିକ୍ଷିତ, ଅଶିକ୍ଷିତ ଓ ସବୁବର୍ଗର ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଲାଖି ରହିଗଲା । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଉପେନ୍ଦ୍ର, ଦୀନକୃଷ୍ଣ, ଅଭିମନ୍ୟୁ, ଯଦୁମଣି, ଗୋପାଳକୃଷ୍ଣ, ବଳଦେବ, ଜୟଦେବ, ଭକ୍ତଚରଣ, ବନମାଳୀ ଆଦି ଯୋଗଜନ୍ମା କବିମାନଙ୍କ ରଚନା ସମୂହକୁ ସାବଲୀଳ ଛନ୍ଦ ଓ ଅଭିନୟ ସହ ତରଳ, ରସ-ପ୍ରସବଣ ସୃଷ୍ଟି କରି ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇ, ରଚନାର ସାରସ୍ଵତତା ପ୍ରମାଣିତ କରି, ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଆ ହୃଦୟରେ ଅବସ୍ଥାପିତ କରାଇ ପାରିଛନ୍ତି ପାଲା ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗୁଡ଼ିକ । ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନ ମାନଙ୍କର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ହୁଏତ ଜୀବନ୍ତ ସମାଧି ନେଇସାରିଥାନ୍ତେ ଏହି ବରେଣ୍ୟ, ପ୍ରାତଃସ୍ମରଣୀୟ ଅସାଧାରଣ କବିବୃନ୍ଦ !

ପାଲା ଗୀତ, ନୃତ୍ୟ, ବାଦ୍ୟ, ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ, ଆଶୁକବିତ୍ଵ, ମନୋରଞ୍ଜନ ଓ ପ୍ରତିଭାର ମିଳନପୀଠ । କବି ପ୍ରଣୀତ କାବ୍ୟାବଳୀ ସହଜରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚି ପାରେ ନାହିଁ । ସେହି କାବ୍ୟ ମାନଙ୍କୁ ଗଣମୁଖୀ କରାଇବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ ବ୍ୟାଖ୍ୟାକାରଙ୍କର । କଠିନ କାବ୍ୟର ପଦାବଳୀକୁ ସରଳ ତରଳ ଭାଷାରେ ଉପମା ମଣ୍ଡିତ କରି ପହଞ୍ଚାଇ ଦିଏ ବ୍ୟାଖ୍ୟାକାର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ।

କିନ୍ତୁ ପାଲା ?

ଗାୟକ ଓ ସହକର୍ମୀଗଣ ଗାୟନ, ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ, ସଙ୍ଗୀତ, ବାଦ୍ୟ, ଅଭିନୟ, ହାସ୍ୟରସ ମାଧ୍ୟମରେ ଦର୍ଶକ, ଶ୍ରୋତା ଆଗରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରିଦିଅନ୍ତି ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ, କଠିନ କାବ୍ୟ ସମୂହକୁ । ଅଳଙ୍କାରିକ ବିଶ୍ଵନାଥ କବିରାଜଙ୍କ ମତରେ ‘ତନ୍ତ୍ରାଭିନେୟ ଦୃଶ୍ୟମ୍’, ବାମନାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉକ୍ତିରେ ଏହା  ‘ଅଭିନୟାତ୍ମକଂ କାବ୍ୟଂ ନାଟ୍ୟମ୍’ । ତେଣୁ ଏହି କଥା ବିଚାର କଲେ ପାଲା ହେଉଛି ଅଖଣ୍ଡ ରସ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ମାଧ୍ୟମ ଯାହା ରସଗ୍ରାହୀ ଦର୍ଶକ ହୃଦୟରେ ସିଧାସଳଖ ପ୍ରବେଶ କରେ ।

ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତିକୁ ବହୁ ଭାବରେ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି ପାଲା । ସଂଖ୍ୟାତୀତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅଧ୍ୟୟନ କରି, ସେଥିରୁ ଅମୂଲ୍ୟ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ କରି, ଗାଭୀରୂପୀ ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କୁ ଦୋହନ କରି ତା’ର ଲବଣୀ ତୁଲ୍ୟ ନିର୍ଯ୍ୟାସ ଦର୍ଶକ, ଶ୍ରୋତାଙ୍କ ନିକଟରେ ପରଶି ଦେବା ହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା । ଚିତ୍ତବୃତ୍ତିର ଉଦବେଳନ ସହ ଜୀବନ୍ତ ସଙ୍ଗୀତ, ଅଭିନୟ, ସରସ କଥା, ଉପକଥା ପ୍ରକାଶ କରାଇବାର ଅନ୍ୟ ନାମ ପାଲା । ବିଧିବଦ୍ଧ ଆଲୋଚନା, ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ତର୍କ, ସଂସ୍କୃତିର, ଭାଷାର ମୂଲ୍ୟାୟନ ହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି, ପରମ୍ପରା, ଚଳଣୀର ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ଦୃଢ଼ କରିବା ହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା । 

ପ୍ରତିବେଶୀ ମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ, “ଆମ ଭାଷା କୁଆଡ଼େ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ନୁହେଁ ! ଆମେ କୁଆଡ଼େ ଗୋଟିଏ ଅର୍ବାଚୀନ, ହେୟ ଭାଷାର ପ୍ରଦେଶ ! ଆମେ କୁଆଡ଼େ ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ରହିତ ! ଏପରି ଭାବନାର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ହିଁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରତିଟି ବିଭାଗ । ଓଡ଼ିଆ ମଣିଷ ନିଜର ଯଶ ନିଜେ ଗାଏ ନାହିଁ । ନିଜେ ପ୍ରଚାର ସର୍ବସ୍ୱ ନୁହେଁ । ସେଇଥିପାଇଁ ବୋଧେ ଅନେକ କିଛି ସଂଗୋପିତ ! ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଓଡ଼ିଆ ପାଲା ଅନ୍ୟତମ । ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଓଡି଼ଶାର ପାଲା ସଦୃଶ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଜସ୍ଵ, ଏହା ପ୍ରାଚୀନ, ଏହା ଏକ ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ ସାହିତ୍ୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ।

ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତିକୁ ବହୁ ଭାବରେ ସମୃଦ୍ଧ କରିଥିବା ପାଲା ଆଜି ଯେମିତି ଅବକ୍ଷୟମାଣ ! ଓଡ଼ିଶାକୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ ଏଭଳି ସଂସ୍କୃତି ମୂଳକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରାୟତଃ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରଦେଶରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୁଏ ନାହିଁ, ବଙ୍ଗଳା ଓ ଆସାମକୁ ଛାଡ଼ି । ଅବଶ୍ୟ ଏହା ଉପରୋକ୍ତ ଦୁଇ ରାଜ୍ୟରେ ସର୍ବତ୍ର ହେଉଥିବା ଦୃଷ୍ଟିରେ ପଡ଼େ ନାହିଁ । ଅପର ପକ୍ଷରେ କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶା ଭୂଖଣ୍ଡରେ ସର୍ବତ୍ର ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନମାନ ରହିଛି । ଯେ କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ଅଧିବାସୀଟିଏ ପାଲା କହିଲେ ବୁଝିଯାଏ ଓ ତା ଆଖି ଆଗରେ ନାଚି ଉଠେ ପାଲାର ଛବି, ପରିବେଷଣ ସହ ବେଦିକା, ମଞ୍ଚ, ଗାୟକ ଓ ଆୟୋଜନ ସ୍ଥଳ । ଏହି ପାଲା ଓଡ଼ିଶାରେ କେବେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ସେ ବିଷୟରେ ମାନସମନ୍ଥନ କରିବାକୁ ସମୟ ନଥାଏ ତା’ର । ମାତ୍ର କହିଦେଇ ପାରେ, “ଏତେ ବର୍ଷ ହେଲା ଆମ ଗାଆଁରେ ହେଉଛି, ପାଖ ଗାଁରେ ହେଉଛି, ଅମୁକ ଗାୟକ ଅମୁକ ବର୍ଷ ଏଇଠି ଉଠିଥିଲେ” ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି । ଓଡ଼ିଆ ମଣିଷଙ୍କ ମାନସ ପଟରେ ଚିତ୍ରିତ ଏହି ପାଲା, ଯାହାର ଉଦ୍ଭବ କେମିତି, କେଉଁଠୁ – ତାହା ସ୍ଵଳ୍ପ କିଛି ଗବେଷକ ମାନଙ୍କ ମତରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ।

~ ପାଲା – ଏପରି ନାମକରଣ କାହିଁକି ~
~ ପାଲ୍ୟତେ ~
କେତେକଙ୍କ ମତରେ ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ‘ପାଲ୍ୟତେ’ର ଅପଭ୍ରଂଶ ହେଉଛି ପାଲା ଶବ୍ଦ । “ପାଲ୍ୟେତେ ଇତି ପାଲା” ଯଥାର୍ଥ ହୋଇପାରେ । ଧର୍ମ ବା ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ମହିମା ଗାନ ପାଲାର ମୂଳଉତ୍ସ । ଭଗବାନଙ୍କ ଲୀଳାବର୍ଣ୍ଣନା, ଧର୍ମ ପ୍ରତି ଆସ୍ଥାବାନ ହେବା ପାଲା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଷିତ ହେଉଥିବାରୁ ଲୋକ ଚେତନାରେ ଧର୍ମ ଓ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ପ୍ରତି ଭକ୍ତି ସଞ୍ଜାତ ହେବା ସହ, ଈଶ୍ଵରଙ୍କୁ ଅବମାନନାରେ ଦଣ୍ଡ ମିଳେ । ଧର୍ମ ପ୍ରତି ଅନୁରକ୍ତ ହେବା ଓ ଈଶ୍ଵରଙ୍କୁ ବିଶ୍ୱାସ କରିବା ଉପଦେଶମାନ ପ୍ରାୟତଃ ପାଲାରେ ଅଧିକ ଆଲୋଚିତ ହୁଏ । ପାଲା ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ଦୁଇଟି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ ହେଉଥିବା ହେତୁ ପାଲ୍ୟତେ ମୂଳ ଶବ୍ଦରୁ ପାଲା ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପତ୍ତି ବୋଲି ଅନେକ ଅନୁମାନ କରନ୍ତି । ତେବେ ପାଲାରେ ତ ସାହିତ୍ୟଚର୍ଚ୍ଚା, ହାସ୍ୟ ପରିବେଷଣ ଓ ଅଭିନୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଅନେକ କିଛି ଉପସ୍ଥାପିତ ହୁଏ ! ଅତଏବ ଏହି ପାଲା ଶବ୍ଦ ପାଲ୍ୟତେ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିବା ଯଥାର୍ଥ ନୁହେଁ ବୋଲି ପ୍ରତିପକ୍ଷ ଆଲୋଚକ ମତ ଦିଅନ୍ତି ।

~ ପାଞ୍ଚାଲି ~
କେତେକଙ୍କ ମତରେ ବଙ୍ଗଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ ‘ପାଞ୍ଚାଲି’ ଶବ୍ଦର ଅପଭ୍ରଂଶ ସମ୍ଭବତଃ ପାଲା ଶବ୍ଦ । ପାଞ୍ଚାଲି ବଙ୍ଗଦେଶରେ ପୂଜା ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଚଳିତ ଶବ୍ଦ । ଓଡ଼ିଆ ବୋହୂମାନେ ସାଧାରଣତଃ ନାଗଚତୁର୍ଥୀ, ସାବିତ୍ରୀବ୍ରତ, ବାଟଓଷା ଇତ୍ୟାଦି ଅନୁଷ୍ଠାନମାନ ସମ୍ମିଳିତ ଭାବେ ପୁରୋହିତ, ଗୃହସ୍ଥ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଠାକୁର ସ୍ଥାପନ କରାଇଥାନ୍ତି । ଏଥିରେ ଛନ୍ଦବଦ୍ଧ କବିତା ମାଧ୍ୟମରେ ପୌରାଣିକ ଆଖ୍ୟାନର ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରାଯାଏ । ଏହା ଆମ ପଡ଼ୋଶୀ ବଙ୍ଗଦେଶର ପୂଜା ସହ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରଖେ। ଏହା ପାଞ୍ଚାଲି ନାମେ ବିଦିତ । ପାଲା ଅନୁଷ୍ଠାନଟି ଏହାଠାରୁ ପୃଥକ ନିଶ୍ଚିତ। ଏହି ମତବାଦର ପ୍ରଖ୍ୟାପକମାନେ କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ଷୋଳପାଲା ପାଞ୍ଚାଳୀ ବୃତ୍ତରେ ବା ରାଗରେ ରଚିତ ବୋଲି ମତ ଦିଅନ୍ତି । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ପାଞ୍ଚାଲି ହିଁ ପାଲା । ଅଳଙ୍କାର ଶାସ୍ତ୍ର ମତରେ ମାଗଧି, ଗୌଡ଼ୀ, ପାଞ୍ଚାଳୀ (ପାଞ୍ଚାଲି ନୁହେଁ) ଓ ଲାଟ୍ୟା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରୀତି ଭାବେ ସ୍ଵୀକୃତ । ସ୍ଥାନ ଓ କାଳବିଶେଷରେ ବିଶିଷ୍ଟ ପଦ ବା ସଂଘଟନ ବା ଶୈଳୀ ହିଁ ରୀତି । ସେହି ଶୈଳୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ “ପାଞ୍ଚାଳୀ” ରାଗ ଭାବରେ କୌଣସି ଅଳଙ୍କାର ଶାସ୍ତ୍ରରେ ସ୍ଵୀକୃତ ନୁହେଁ । ଧରି ନିଆଯାଉ ଯଦି କବିକର୍ଣ୍ଣ ବିରଚିତ ଷୋଳପାଲା ପାଞ୍ଚାଳୀ ରୀତିରେ ରଚିତ, ତେବେ ତାହାକୁ ପାଞ୍ଚାଳୀ ରାଗ କହିବା ଅସମୀଚୀନ । ଆଉ ଏକ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣରୁ କବିକର୍ଣ୍ଣ  ଷୋଳପାଲା ବଙ୍ଗଭାଷାରେ ରଚିତ ହୋଇଥିବାରୁ, ଏହାର ଉତ୍ପତ୍ତି ବଙ୍ଗଳାରୁ ବୋଲି ଧରାଯାଏ, ତେବେ ପାଞ୍ଚାଳୀ ରାଗ ତ ତାଙ୍କ ଆବିଷ୍କୃତ ରାଗ ନୁହେଁ ! ତେଣୁ ଷୋଳପାଲା ରଚନା ବେଳକୁ ସେ ଏହି ରାଗଟିକୁ ବାଛି ଥିବେ ନିଶ୍ଚୟ । ଲୋକପ୍ରିୟ ଏହି ରାଗଟି କ’ଣ କେବଳ କବିକର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ଜନ୍ମ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ? ଏହା ଅନ୍ୟତ୍ର ବି ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବ ! ତେବେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ, “ଓଡ଼ିଶାରେ କାହିଁକି ‘ପାଞ୍ଚାଳୀ’ ଶବ୍ଦରୁ ପାଲା ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପତ୍ତି ହେଲା, ଅଥଚ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ପ୍ରଦେଶରେ ବା ଅଞ୍ଚଳରେ, ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳନ ହେବା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଲା ନାହିଁ ?” ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଏହି ଦୁଇ ଶବ୍ଦ “ପାଞ୍ଚାଲି ଓ ପାଞ୍ଚାଳୀ ” ମଧ୍ୟରେ ଭାବଗତ ଓ ଉଚ୍ଚାରଣ ଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଅନେକ ।

~ ପାଳିଆରୁ ପାଲା ~
ଅନେକ ସମାଲୋଚକ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, ପାଲା ଶବ୍ଦ ପାଲା ଗାୟନ ପ୍ରଣାଳୀରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ । ପାଲାରେ ଗାୟକ ସହ ପାଞ୍ଚ ଜଣ ପାଳିଆ ଥାଆନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ପାଳି ଧରନ୍ତି । ପାଳିଧରା ରୀତି ପାଲାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିବାରୁ ପାଳିଆ ଶବ୍ଦଟି ଅପଭ୍ରଂଶ ଓ ପରିମାର୍ଜିତ ହୋଇ ପାଲା ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥାଇପାରେ ! ତେବେ ଏଠାରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ କଥା ଚିନ୍ତା କରିବା । ଯେତେବେଳେ ମିଳିତ ଭାବେ କୌଣସି ଗୀତ ବୋଲାଯାଏ, ସେ ସ୍ଥଳରେ ପ୍ରଥମେ ଜଣେ ଗାଆନ୍ତି, ପରେ ଅନ୍ୟମାନେ ସେହି ଗୀତକୁ ଅନୁକରଣ କରି ପାଳି ଧରନ୍ତି । ଏ ରୀତି ବା ପ୍ରଥା ବଡ଼ ବଡ଼ ସଙ୍ଗୀତ ଆସର ମାନଙ୍କରେ ବି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏ ରୀତି ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରଦେଶରେ/ସ୍ଥାନରେ ପାଲା ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର ହେବା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ସମାଲୋଚକ ମାନେ ଏହାକୁ ନାପସନ୍ଦ କରିଛନ୍ତି ।

~ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଶବ୍ଦର ବିବର୍ତ୍ତନ ~
ବଙ୍ଗଳାରେ ପାଲା ଅର୍ଥ ପାଳି, ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବା ବିଷୟ । ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ । ପାଲା ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଜଣେ ଗାୟକ ମଞ୍ଚ ଉପରେ ନିଜର ପାଲା ପରିବେଷଣ କରିବା ପରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଗାୟକ ରଙ୍ଗମଞ୍ଚରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ପ୍ରଥମ ଗାୟକ ତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ରଖି ଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ କରି ଅନ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଯାଆନ୍ତି । ପରିଶେଷରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଗାୟକ ତା’ପର ଦିନ ପାଇଁ ପ୍ରଶ୍ନ ରଖିଦେଇ ମଞ୍ଚରୁ ବିଦାୟ ନିଅନ୍ତି । ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଚାଲେ ସେହି ମଞ୍ଚରେ ପାଲା ଅନୁଷ୍ଠାନ ବଢ଼ିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତେଣୁ ପାଲା ପରିବେଷଣ କ୍ରିୟା ଏକାନ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ହୋଇ ଥିବାରୁ ଏହି ପାଲା ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଶବ୍ଦର ବିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି ଏହି ମତକୁ ସମର୍ଥନ କରନ୍ତି ଅନେକ ଆଲୋଚକ ।

ପାଲା ଗାୟକମାନେ ଯେଉଁ ସଙ୍ଗୀତ ଆବୃତ୍ତି କରନ୍ତି, ସେହି ସଙ୍ଗୀତ ଶେଷରେ ଖୋଳ ଓ ଝାଞ୍ଜ ସାହାଯ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶୀ ବାଦ୍ୟର ନିୟମାନୁସାରେ ତାଳ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ତାଳ ଦେବା ରୀତିକୁ ପାଲାରେ ମାନ କୁହାଯାଏ । ଓଡ଼ିଶାର ପାଲାରେ ପର୍ଯ୍ୟାୟମାନ ବିଶେଷ ପରିଚିତ ଓ ଲୋକପ୍ରିୟ । ବିଷୟ ପରିବେଷଣ କଲା ବେଳେ ସଙ୍ଗୀତର ସମତା ରକ୍ଷା କରି ରୀତି, ବୃତ୍ତ, ତାଳ ଓ ଲୟରେ ସଙ୍ଗୀତ ପରିବେଷଣ ହୁଏ ଓ ଶେଷରେ ମାନ ଦିଆଯାଏ । ଏହି ଗାୟନ ଓ ମାନର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ରହିଛି । ତେଣୁ ପାଲାରେ ଏ ପ୍ରକାର ସ୍ଵର, ବୃତ୍ତ, ତାଳ, ମାନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ କ୍ରମେ ଆସୁଥିବାରୁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାୟମାନ ଭାବେ କଥିତ । “ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମ” ର ସମତା ରକ୍ଷା ହେତୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଶବ୍ଦରୁ ପାଲା ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପତ୍ତି ଓ ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଲାଭ କରିଥିବା ବିଚିତ୍ର ନୁହେଁ !!

~ ପାଓ ଲାଓ ~
ଏ ଶବ୍ଦର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଟିକେ ଦେଖିବା । ପାଓ ଅର୍ଥ ପାଅ, ଲାଓ ଅର୍ଥ ଦିଅ । ବିଶେଷ ଅର୍ଥରେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ପାଅ ଏବଂ ସତ୍ୟପୀର କହିଲେ ଦିଅ (ଶିରିଣି) । କେହି କେହି କହନ୍ତି “ପାଅ ଆଲ୍ଲା” ଅର୍ଥାତ୍ ପୂଜା କରି ଭଗବାନ ବା ଆଲ୍ଲାଙ୍କୁ ପାଅ । ତେବେ ଏହା କବିକର୍ଣ୍ଣ ବିରଚିତ ଷୋଳପାଲା, ଯହିଁରେ ସତ୍ୟନାରାୟଣ ‘ସତ୍ୟପୀର’ ଭାବେ ନାମିତ । କିନ୍ତୁ ସତ୍ୟପୀର ପାଲା ଓଡ଼ିଶାକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା ୧୭୧୬ ମସିହା ବେଳକୁ (ଉତ୍କଳ ଇତିହାସ, ଐତିହାସିକ କୃପାସିନ୍ଧୁ ମିଶ୍ର) । ମାତ୍ର କବିକର୍ଣ୍ଣ ବିରଚିତ ଷୋଳପାଲା ୧୨୬୨ ସାଲରେ ଲିଖିତ (ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଆଲୋଚିତ ହେବ) । ଯେତେବେଳେ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ, ସେତେବେଳେ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆମଦାନୀ ହୋଇଥିବା ସତ୍ୟପୀର ପାଲାର ଆଲ୍ଲା ଭଗବାନଙ୍କ “ପାଓ ଲାଓ” (ଯାବନିକ ଶବ୍ଦ)ରୁ ପାଲା ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପତ୍ତି ବିଭ୍ରାନ୍ତିକର ।

~ ‘ପାଲି’ ଶବ୍ଦ ବିଚାର୍ଯ୍ୟ
ପାଲି କିମ୍ବା ପାଲୀ, ଏହି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ପ୍ରଶଂସା । ପାଲା ମାଧ୍ୟମରେ ଭଗବାନଙ୍କର, ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କର, ଶାସ୍ତ୍ରକାର ମାନଙ୍କର ଓ ସତକବି ମାନଙ୍କର ପ୍ରଶଂସା କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗର ଭାଷା ଥିଲା ‘ପାଲି’ । ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଐତିହାସିକ ଡ. ନବୀନ କୁମାର ସାହୁ ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ଇତିହାସରେ ମତ ଦିଅନ୍ତି, “ପାଳିର ଉତ୍ପତ୍ତି ତଥା ଲାଳନ ଭୂମି ସମ୍ପର୍କରେ ସାଧାରଣତଃ ଯେଉଁ ମତମାନ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଅଛି ପ୍ରଥମେ ସେଗୁଡ଼ିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଉ । ବୁଦ୍ଧ ଓ ମହାବୀର ନିଜ ନିଜ ଧର୍ମ ମତ ଜନସାଧାରଣରେ ପ୍ରଚାର କରିବା ନିମନ୍ତେ କେଉଁ ଭାଷାର ଆଶ୍ରୟ ନେଇଥିଲେ ତାହା ଏବେ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ଜାଣିବାର ଉପାୟ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ବାଣୀ ପରେ ଯେଉଁ ଭାଷାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଅଛି, ତାହା ହିଁ ପାଳି । ପାଳି  ସାହିତ୍ୟରେ ପାଳି ଶବ୍ଦ ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି । ଅଭିଧମ୍ମପଦ ଦୀପିକା ସ୍ତୁତିରେ ଲେଖାଅଛି, “ପାଲି ଶବ୍ଦ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ, ତଡ଼ାଗଶ୍ରେଣୀ ଆଦି ଅର୍ଥରେ ବୁଝାଏ । ପାଳନ ଓ ରକ୍ଷା କରିବା ଆଦି ଅର୍ଥରେ, ବ୍ୟାପ୍ତି ବା ବିସ୍ତୃତି ଆଦି ଗୁଣ ରୂପରେ ଏବଂ ତ୍ରିପିଟକର ଧର୍ମ ହିସାବରେ ମଧ୍ୟ ପାଳି ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଏ । ମାତ୍ର ଭାଷା ଦୃଷ୍ଟିରେ ପାଳି ବା ପାଲି ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଉନ୍ନତ ଭାଷା, ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମର ସାହିତ୍ୟ ଓ ଦର୍ଶନ ସମୃଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଅଛି ।  ଅର୍ଥାତ୍ ଭଗବାନ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ବାଣୀ, ତାର ଅର୍ଥ, ତା’ର ବ୍ୟବହାର ଓ ତା’ର ପ୍ରକାଶ ସୂଚକ ଶବ୍ଦ ହେଉଛି ପାଳି । ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଉପଦେଶ ତାଙ୍କ ନିର୍ବାଣ ପରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚାର କରାଯିବ କି ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନ ହେବାରୁ ବୁଦ୍ଧ କହିଲେ, “ନିଜ ନିଜ ଭାଷାରେ” । ଏଠାରେ ସୂଚାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ କି ପାଲି ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗର ଭାଷା ଥିଲା ଓ ଏହା ମାଗଧୀ ଠାରୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଥିଲା । ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗର ଏହି ଭାଷାକୁ ଦେଶବିଦେଶରେ ଲୋକମାନେ ଭଲରେ ବୁଝି ପାରୁଥିଲେ । ଏହି ପାଳି ଭାଷାରେ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଦୁଇ ଶିଷ୍ୟ, ତାପସି ଓ ଭଲ୍ଲିକ, ଯେଉଁମାନେ କଳିଙ୍ଗର ଅଧିବାସୀ । ପରେ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ ମଧ୍ୟ ଏହି କଳିଙ୍ଗର ଅଧିବାସୀ ମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ପ୍ରଚାର କରାଇଥିଲେ ।”

ସେ ସମୟର କଥା ଚିନ୍ତା କରାଯାଉ । ସେତେବେଳେ ଏହି ପାଲି ଭାଷା ସର୍ବାଦୃତ ଓ ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ପାଲିରେ ହେଉଥିବା ସ୍ଥଳେ, ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ସେ ଅଞ୍ଚଳର କଥିତ ଭାଷା ଅନୁସାରେ ହେଉଥିବ । ତେବେ ପାଳି ବା ପାଲି ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗର ଭାଷା, ଏଥିରେ ଦ୍ଵିମତ ହେବାର ନାହିଁ ।

କେତେ ଦୂର ସତ୍ୟତା ?

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚିତ ଶବ୍ଦ ସମୂହ (ନାମକରଣ) ଗବେଷକ ମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ତେବେ ସେ ସବୁ ଯୁକ୍ତିନିଷ୍ଠ ନୁହେଁ ! ଟିକେ ଗଭୀର ଭାବରେ ତର୍ଜମା କଲେ ପାଲ୍ୟତେ, ପାଞ୍ଚାଲି, ପାଞ୍ଚାଳୀ, ପାଳିଆ, ପର୍ଯ୍ୟାୟ, ପାଓ ଲାଓ, ପାଲି ବା ପାଳି ଶବ୍ଦଚୟ ଆପଣା ଛାଏଁ ଦୂରେଇ ଯିବେ। ଅତୀତରେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଓଡ଼ିଆ ଗବେଷକବୃନ୍ଦ ଏହି ନାମକରଣକୁ କେବଳ ଆନୁମାନିକତା ଭିତ୍ତିରେ ଆମ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଏ ସବୁ କୌଣସି ବଳିଷ୍ଠ ଯୁକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସମର୍ଥିତ ନୁହେଁ । ନିଜର ମତକୁ ପ୍ରମାଣ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟ ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ହେଉଛି ଶ୍ରେୟସ୍କର ।

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ଉପରେ ଅତୀତରେ ଏବଂ ଅଦ୍ୟାବଧି ଗବେଷକ ମାନେ ବେଶ୍ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ପାଲା ଉପରେ ଆଧାରିତ ଗବେଷଣା ହାତ ଗଣତି । ଲୋକରତ୍ନ ଡ. କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ, ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସାହିତ୍ୟିକ, ଗାୟକ ଡ. ନିରଞ୍ଜନ ପଣ୍ଡା, ନାଟ୍ୟକାର ଧୀରେନ୍ ଦାଶ ଅବଶ୍ୟ କିଛି ବାଟ ଆଗେଇ ନେଇଛନ୍ତି ଓ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା ଉପରେ କିଛି କିଛି ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଏତେ ବଡ଼ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଯାହା କି ପାଲା ଓ ତାହା ଯେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ , ତାହା ଉପରେ ଗବେଷଣାତ୍ମକ ନିବନ୍ଧ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅନ୍ଧକାରରେ ରହିଯାଇଛି ପାଲାର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଗଭୀରତା, ଯାହା ଆମ ପାଇଁ ଦୁଃଖଦ । ତେବେ ଆମ ସମୟର ବିଶିଷ୍ଟ ଆଲୋଚକ, ଗବେଷକ ଡ. ସନ୍ତୋଷ କୁମାର ମହାପାତ୍ର ତାଙ୍କର ଦଶବର୍ଷ ବ୍ୟାପୀ ଗବେଷଣା ଫଳରେ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲାକୁ ଏକ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାଟକ ରୂପେ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାଷା, ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ, ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ  ଯେମିତି, ସେହିପରି ପାଲା ହିଁ ହେଉଛି ଓଡି଼ଶାର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାଟକ । ଡ. ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ତାଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ଆଲୋଚକମାନଙ୍କ ଓଡ଼ିଶାର ପାଲା ଉପରେ ସହଜିଆ ମତାମତ ତାଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଖଣ୍ଡିତ ! ଯୁକ୍ତିନିଷ୍ଠ ଉପସ୍ଥାପନା ମାଧ୍ୟମରେ – “କୌଣସି ବୁଦ୍ଧବଚନ, ସତ୍ୟପୀର ପାଲା, ପାଞ୍ଚାଳୀ, ପାଞ୍ଚାଲି, ପର୍ଯ୍ୟାୟ, ପାଓ ଲାଓରୁ ଆନୀତ ନୁହେଁ, ବରଂ ପାଲା ହେଉଛି ବିଶୁଦ୍ଧ ହିନ୍ଦୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନାଟକ । ଏହା ଭାରତୀୟ ନାଟ୍ୟ ପରମ୍ପରାର କାବ୍ୟନାଟକ, ଯାହା ଓଡ଼ିଶାର ମୌଳିକ !!”

 

PALA Images: PRATHANA TV