ଲେଖା: ଶିଶିର ସାହୁ ମନୋଜ
ପ୍ରାଚୀନ ପାଲି ଭାଷାର ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ବ ଅପଭ୍ରଂଶକୁ ଔଡ୍ରୀ ଅପଭ୍ରଂଶ କୁହାଯାଉଥିବାର ଅନେକ ପ୍ରମାଣ ମିଳେ । ଭରତଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ଉଡ୍ରଜା ଵା ଉଡ୍ର ଵିଭାଷାର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯଥା:
“ଶକରାଭୀର ଚାଣ୍ଡାଳ ଶଵର ଦ୍ରାଵିଡୋ଼ଡ୍ରଜାଃ
ହୀନାବନେଚରାଣାଂ ଚ ଵିଭାଷାଃ ସପ୍ତକୀର୍ତ୍ତିତାଃ । ୬
**********
ଆଵନ୍ତୀ ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟାଚ ତଥା ଚୈବୋଡ୍ରମାଗଧୀ
ପାଞ୍ଚାଳୀ ମଧ୍ଯମି ଚେତି ଵିଜ୍ଞେୟାସ୍ତୁ ପ୍ରବୃତ୍ତୟଃ ।।” ୭
ପାଲି ଭାଷାରେ ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ପ୍ରାକୃତ ତଥା ଅଷ୍ଟ୍ରିକ ଆଦି ଭାଷାର ଶବ୍ଦ ଓ ଶୈଳୀ ମିଶ୍ରଣରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଦ୍ଵିତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ଉଡ୍ର ଵିଭାଷା କ୍ରମେ ଵିକାଶଶୀଳ ହୋଇଥିଲା ।
ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ପଶ୍ଚିମ ଓଡିଶାରେ ଇନ୍ଦ୍ରଭୁତିଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଉଡ୍ଡିୟାନ ରାଜ୍ୟ ସ୍ଥାପନ ସମୟରେ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଵିକଶିତ ହେବାକୁ ଲାଗିଥିଲା ଏବଂ ସେହି ଵିକଶିତ ଭାଷାରେ କାହ୍ନୁପା ଲୁଇପା ଆଦି କବିମାନେ ଚର୍ଯ୍ୟାଗୀତି ରଚନା କରି ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲେ ।
ସପ୍ତମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଚୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନସାଂ ଭାରତ ଭ୍ରମଣରେ ଆସିଥିଲେ । ସେ ଏହି ଆଧୁନିକ ଭାଷାକୁ ‛ଉ-ଚ’ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଅଛନ୍ତି । ଏହା ଉଡ୍ର ଶବ୍ଦର ବିକୃତି ଉଦାହରଣ ମାତ୍ର ।
ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବ୍ୟାକରଣାକାର ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ଉଡ୍ରୀ ଅପଭ୍ରଂଶର ଲକ୍ଷଣ ଉଲ୍ଲେଖ କରିବାକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କ ପ୍ରାକୃତ ସର୍ଵସ୍ଵରେ ଲେଖିଛନ୍ତି, “ଶବର୍ଯ୍ୟାମେବୈଡ୍ରୀ ଯୋଗାତ୍ତଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଶୌରସେନ୍ୟାଦେଃ ।” ତାଙ୍କ ମତରେ ଉଡ୍ର ଦେଶର କଥିତ ଭାଷାରେ ଶୌରସେନୀ ଓ ଶଵର ଭାଷାର ପ୍ରଭାବ ଫଳରେ ଉଡ୍ରୀ ଅପଭ୍ରଂଶର ସୃଷ୍ଟି । ଉଡ୍ରୀ ଅପଭ୍ରଂଶର ନିମ୍ନଲିଖିତ ଉଦାହରଣ ସେ ଦେଇଛନ୍ତି:
“ଦେବ ଜସୋଆ ଣନ୍ଦଣ କର ମଇ କରୁଣା ଲେସ
ଏତ୍ତିକେ ଜମଉ ଅଚ୍ଛ (ଉ) ଇ ପିଟ୍ଟଇ ସବ୍ବ କିଳେସ”
। ଇତ୍ୟୋଡ୍ରୀ । (୧୦)
ଏହାର ସଂସ୍କୃତ ରୂପ ଏଇଭଳି:
“ଦେବ ଯଶୋଦା ନନ୍ଦନ କୁରୁ ମୟି କରୁଣା ଲେଶମ୍
ଇହତ୍ୟଃ ଜନ୍ମତଃ ଅସ୍ମି ଇତି ପୀଡ଼ୟତି ସର୍ଵ କ୍ଲେଶଃ ।”
ପଦଟିର ସମୟକାଳ ସମ୍ଭବତଃ ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀ ।
ତେବେ ବୈୟାକରଣୀକ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଭାରତର ୨୭ଟି ଅପଭ୍ରଂଶର ନାମୋଲ୍ଲେଖ କରିଅଛନ୍ତି ।
“ଗୌଡୌଡ୍ର ଚୈବ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ପାଣ୍ଡ୍ୟ କୌନ୍ତକ ସିଂହଳା
କାଳିଙ୍ଗ୍ୟ ପ୍ରାଚ୍ୟ କର୍ଣ୍ଣାଟକାଞ୍ଚ୍ୟ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଗୌର୍ଜରା ।”
ଏଠାରେ ସେ କଳିଙ୍ଗ ଦେଶରେ କେବଳ ଉଡ୍ର ଅପଭ୍ରଂଶ ନୁହେଁ ବରଂ କାଳିଙ୍ଗ୍ୟ ଓ ଉତ୍କଳୀ ଅପଭ୍ରଂଶ ଚଳୁଥିବା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।
ଦଶମ ଶତାବ୍ଦୀର ବିଖ୍ୟାତ ପ୍ରାକୃତ ବ୍ୟାକରଣାକାର ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ତାଙ୍କର ପ୍ରାକୃତାନୁଶାସନ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଔଡ୍ରୀ ଅପଭ୍ରଂଶର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଓ ଏହାକୁ ଇ ଏବଂ ଓ ପ୍ରତ୍ୟୟ ବହୁଳ ଭାଷା (ଇକାରୌକାର ପ୍ରାୟ୍ୟୋଡ୍ରୀ) ବୋଲି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ।
ଦ୍ଵାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଅନିରୁଦ୍ଧ ଭଟ୍ଟ ତାଙ୍କର ପ୍ରାକୃତ କଳ୍ପତରୁ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଓଡ୍ରୀ ଅପଭ୍ରଂଶ ଛଡା଼ ଉତ୍କଳୀ ନାମକ ଆଉ ଏକ ଅପଭ୍ରଂଶର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯଥା: “ଆଭୀରକା ଦ୍ରାଵିଡି଼କୋତ୍କଳୀନ ବନୌକସୀ ମାଣ୍ଡୂରିକେତ ନାମ୍ନା ଶାକର ଓଡ୍ର ଦ୍ରାଵିଡାଦି ବାଚୋପଭ୍ରଂଶତାମ୍ ।”
ଔଡ୍ରୀ ଵିଭାଷା ସମର୍ଥନରେ କିଛି ଭାଷାଵିଦ କୁହନ୍ତି ଭରତଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ଯେହେତୁ ଉଡ୍ରୀ ଵିଭାଷାର ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ତେଣୁ ବହୁତ ସମ୍ଭବ ଔଡ୍ରୀ ଵିଭାଷା ହିଁ ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଔଡ୍ରୀ ଅପଭ୍ରଂଶରେ ପରିଵର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଅଛି । ଉଡ୍ରୀ ଵିଭାଷାକୁ ସେମାନେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳ ବୋଲି ମତ ଦେଇଥାନ୍ତି ତେବେ ଏଇଠି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଵଡ଼ ପ୍ରଶ୍ନଟିଏ ମୁଣ୍ଡ ଟେକି ଠିଆ ହୋଇଯାଏ ଯେ, “ଯଦି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳ ଉଡ୍ର ଵିଭାଷା ତେବେ ବୈୟାକରଣିକ ମାର୍କଣ୍ଡେୟ ଓ ଅନିରୁଦ୍ଧ ଭଟ୍ଟଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଉଲ୍ଲେଖିତ କାଳିଙ୍ଗ୍ୟ ଓ ଉତ୍କଳୀ ଅପଭ୍ରଂଶର ମୂଳ କେଉଁ ଵିଭାଷା ଅଟେ ?”
ତେବେ କ’ଣ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମୂଳ ଉଡ୍ର ଵିଭାଷା ନୁହେଁ ଵରଂ “ପାଲି ପ୍ରାକୃତ ତଥା ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ଆର୍ଯ୍ୟଭାଷା” ଯହିଁରୁ ଗୋଟିଏ ପଟରେ ଉଡ୍ର ଵିଭାଷା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ଅନ୍ୟପଟେ ଆଉ କୌଣସି ଵିଭାଷାରୁ କାଳିଙ୍ଗ୍ୟ ତଥା ଉତ୍କଳୀ ଅପଭ୍ରଂଶର ଉଦଭଵ ହୋଇଥିଲା ?
କିମ୍ବା ହୁଏତ ଏମିତି ମଧ୍ଯ ହୋଇପାରେ ଯେ ଉଡ୍ର ଵିଭାଷାରୁ ତିନୋଟି ଅପଭ୍ରଂଶ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ପରେ ତହିଁର ସ୍ଵତଃ ତଥା ସାହିତ୍ୟିକ ମାନକୀକରଣ ଘଟି ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ହୋଇଥିଲା ?