ଶ୍ରୀଜୀଉ

ଓଡ଼ିଶାରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଭକ୍ତିଭାଵରେ ‘ଶ୍ରୀଜୀଉ’ ସମ୍ଭୋଧନ କରାଯାଏ । ଏ ଶବ୍ଦ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କେତେକ ଗଵେଷକ ମତଦିଅନ୍ତି ଯେ ମଧ୍ଯଯୁଗରେ ରାମାନନ୍ଦୀ ନିମ୍ବାର୍କ ଆଦି ଵୈଷ୍ଣଵମତ ପ୍ରଚାରକମାନଙ୍କ ପ୍ରଭାବରେ ତାଙ୍କର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ “ଶ୍ରୀଜୀ” ସମ୍ବୋଧନଟି ବୋଧହୁଏ ପୂର୍ଵଭାରତରେ “ଶ୍ରୀଜୀଉ” ହୋଇଯାଇଛି । ତେଵେ କେତେ ଶତାବ୍ଦୀ ପୂର୍ଵରୁ ଉତ୍ତରଭାରତରେ ଏହି “ଶ୍ରୀଜୀ” କିଂଵା “ଜୀ” ଶବ୍ଦ ଵ୍ଯଵହାର ହେଉଅଛି ଏଵଂ କେଵେ  ଓ କେଉଁ ଵ୍ଯାକରଣ ନିୟମାନୁସାରେ ଏହି ଶବ୍ଦ ଓଡି଼ଆ ଭାଷାରେ ଆସି ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଛି ତାହାର କୌଣସି ସନ୍ତୋଷଜନକ ଉତ୍ତର ମିଳିପାରେ ନାହିଁ ।

ଆଉ କିଛି ଲୋକଙ୍କ ମତରେ “ଦେଓ”, “ଦେଵ” କିଂଵା “ଦିଅଁ” ଆଦି ଶବ୍ଦର ଆଉ ଏକ ଭିନ୍ନ ସମଦ୍ଧୃତ ରୂପ ସମ୍ଭଵତଃ “ଜୀଉ” ହୋଇଥିଵ ଏଵଂ ଏ ଶବ୍ଦ ସହ “ଶ୍ରୀ” ଲାଗି “ଶ୍ରୀଜୀଉ” ଶବ୍ଦଟି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଵ ଯେମିତିକି “ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର” ଓ “ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର” ଆଦି ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଅଛି ।

କେମିତି ?

‘ଜୀଵ’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଜାଣିଲେ ଆମେ ଏହାର ଉତ୍ତର ପାଇଯିଵା ।

ଜୀଵ ଶବ୍ଦକୁ ‘ଜୀଵ୍’ ଧାତୁରୁ ନିଷ୍ପନ୍ନ କରାଯାଇଛି ଏଵଂ ଏହାର ଅର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଯଥା:

(ଜୀଵ—ଵିଶେଷ୍ଯ)
ଜନ୍ତୁ ଵା ପ୍ରାଣୀ; ଚେତନ ପଦାର୍ଥ; ଦେହୀ
ପ୍ରାଣଵାୟୁ
ଜୀଵନ; ପ୍ରାଣ
ଵୈଦିକ ମରୁତ୍ ଦେଵତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରୁ ଏକତମ
ଜୀଵାତ୍ମା
ଚୈତନ୍ଯ
ପ୍ରବୃତ୍ତି; ଇଚ୍ଛା
ପେଷା; ଜୀବନୋପାୟ; ଜୀଵିକା; ବୃତ୍ତି
ପୁଷ୍ଯାନକ୍ଷତ୍ର
ଜୀଵଦ୍ଦଶା; ଜୀଵନକାଳ; ଆୟୁ
ଵିଷ୍ଣୁ
ବୃହସ୍ପତି (ଗ୍ରହ)
ବୃହସ୍ପତିଙ୍କ ଦଶାରେ ତୃତୀୟ ଅନ୍ତର୍ଦଶା
କାର୍ଯ୍ୟକରଣ ସମ୍ବନ୍ଧ

ଜୀଵ ଶବ୍ଦଟି ଵିଶେଷଣ ଭାଵରେ ଜୀଵିତ ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ସଂ କ୍ରିୟା ଶବ୍ଦ ଭାଵେ ଏହା ‘ବଞ୍ଚିରୁହ’ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଥା: ଚିରଂଜୀଵ; ସତ୍ଯଂଜୀଵ ଇତ୍ୟାଦି ।

ଆଗେ କୌଣସି ଵ୍ଯକ୍ତି ଵିଶେଷତଃ ଵାଳକ ବା ଵାଳିକା ଛିଙ୍କିଲେ—ପାଖରେ ଥିଵା ଅନ୍ଯ ବ୍ଯକ୍ତି ଛିଙ୍କିବା ଲୋକର ଅମଙ୍ଗଳ ହେବା ବୋଲି ଆଶଙ୍କା କରି ସେହି ଅମଙ୍ଗଳ ନିଵାରଣାର୍ଥ ଆଶୀର୍ଵାଦ ସୂଚକ ‘ଜୀଵ’, ‘ସତ୍ଯଜୀଵ’ ଓ ‘ଚିରଂଜୀଵ’ ଆଦି ଵାକ୍ଯ ଉଚ୍ଚାରଣ କରୁଥିଲେ ପୁଣି ଆଶିର୍ଵାଦ ଦେଵାକାଳରେ ମଧ୍ୟ ଏ ଶବ୍ଦ ଵ୍ଯଵହାର କରାଯାଏ ।

ଜୀଵ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୋକ୍ତ ଅର୍ଥଗୁଡି଼କ ମଧ୍ଯରୁ ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ‘ଵିଷ୍ଣୁ’ ଏଵଂ ବହୁତ ସମ୍ଭଵ ଏହି ଅର୍ଥରେ ଯେତେଵେଳେ ଏ ଶବ୍ଦ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଇଁ ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଲା, ବଡ଼ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେଲା ।

ସମୟ ସହିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅଧିକାଂଶ ତତ୍ସମ ଶବ୍ଦରେ ଅଵର୍ଗ୍ଯ ଵର୍ଣ୍ଣଗୁଡି଼କ ଵିଶେଷତଃ ଅଵର୍ଗ୍ଯ ‘ଵ’ ଵର୍ଣ୍ଣ – ‘ଅ’, ‘ଆ’, ‘ଇ’, ‘ଉ’, ‘ଓ’, ‘ଏ’ ଆଦି ସ୍ଵରଵର୍ଣ୍ଣରେ ପରିଵର୍ତ୍ତିତ ହେଵାକୁ ଲାଗିଲା । ଦେଵ ଶବ୍ଦ ଦେଓ/ଦେଉ ହେଲା, ଦେଵକୁଳ ଶବ୍ଦ ଦେଉଳ ହେଲା । ସମ୍ଭଵତଃ ଏହି ପରିବୃତ୍ତି ନିୟମାନୁସାରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଇଁ ‘ଵିଷ୍ଣୁ’ ଅର୍ଥରେ ସମ୍ବୋଧିତ ‘ଜୀଵ’ ଶବ୍ଦଟି ‘ଜୀଉ’ରେ ପରିବୃତ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

ବହୁତ ସମ୍ଭଵ ଯେତେଵେଳେ ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସ୍ଵୟଂ ଶ୍ରୀଵିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଅଵତାରୀ ଭାଵରେ  ପୂଜା ପାଇଵାକୁ ଲାଗିଲେ ସେତେଵେଳେ ସଂସ୍କୃତର “ଜୀଵ” ଶବ୍ଦଟି “ଶ୍ରୀଜୀଵ” ରୂପେ “ଶ୍ରୀଵିଷ୍ଣୁ”ଙ୍କ ଅର୍ଥରେ ଵ୍ଯଵହାର ହେଵା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଵ । ପରଵର୍ତ୍ତୀକାଳରେ ତାହା ଓଡି଼ଶାରେ “ଶ୍ରୀଜୀଉ” ହୋଇଯାଇଥିଵା ଵେଳେ ଭାରତର ଅନ୍ଯ କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ “ଶ୍ରୀଜୀ” ହୋଇ ଚଳିଥିଵ ।