ଲେଖା: ଦେଵ ତ୍ରିପାଠୀ
ଦୋଳ ଆସିଲେ କଟକ ମହାନଗରୀର ବାତାବରଣକୁ ଚହଲାଇ ରସସିକ୍ତ କରିଦିଏ ରାଜଦୋଳର ଯାତରା । ବିମାନରେ ଠାକୁର ବୁଲୁଥା’ନ୍ତି । ଘରକୁ ଘର ବୁଲି ଭୋଗ ଖା’ନ୍ତି । ସାହି ସାହିରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଏ ଦୋଳଯାତ । ସହରରେ ଚାଲିଥିବା ଫଗୁଉତ୍ସବ କାହିଁକି କେଜାଣି ଫେରାଇନିଏ ପିଲାଦିନର ଦୋଳଯାତକୁ, ମନେପଡେ ଦୋଳଯାତ୍ରା କଥା, ମନେପଡେ ଗାଁ ମାଟିର ସେଇ ମହାପର୍ବର କଥା, ଆଉ ପର୍ବ ସହ ଯୋଡ଼ି ହୋଇ ରହିଥିବା ଧୁଆଁଳିଆ ସ୍ମୃତିସବୁ ନାଚିଉଠେ ଆଖି ଆଗରେ !
ନିର୍ବାସିତ ଶୀତର ଏକ ଉଷ୍ମ ଅପରାହ୍ଣ । ବହିଚାଲିଛି ମନ୍ଦ ମନ୍ଦ ମଳୟ । ଶେଷମାଘର ଅସରାଏ ବରଷାରେ ଧୂଳିଧୂଆ ଗଛଲତା, ଫଗୁଣର ପରଶରେ ଚହଟି ଉଠିଥିବ କୁଆଁରୀ-କିଶଳୟ ଓ ସ୍ତବକ । ଅଦୂର ଆମ୍ବତୋଟା ଗହଳିରୁ ରହି ରହି ଭାସି ଆସୁଥିବ କୋଇଲିର କୁହୁ। ବାଉଁଶ ବୁଦାରୁ ଡାହୁକର ଡାକ । ଫଗୁବୋଳା ଅସ୍ତରାଗର ଆକାଶରେ ନୀଡ଼ ଫେରନ୍ତା ମାଳ ମାଳ ପକ୍ଷୀ । ଆଉ ଟିକକୁ ଉଇଁବ ପୁନେଇଁ ଜହ୍ନ । ପବନରେ ମଧୁମାଳତିର ଅପୂର୍ବ ସୁଗନ୍ଧି ଓ ଶିହରଣ ।
ଦାଣ୍ଡ ଲିପା ହୋଇଥିବ ଗୋବରରେ, ଚିତ୍ର ହୋଇଥିବ ନାନାବର୍ଣ୍ଣୀ ମୁରୁଜରେ । ସେଇ ମୁରୁଜଅଙ୍କା ଚିତ୍ର ଉପରେ ବିରାଜମାନ ହେବେ ରାଧାକୃଷ୍ଣ, ବିମାନରେ ବିଜେ କରି । ଘର ଘର ବୁଲି ଭୋଗ ଖାଇଯିବେ ପ୍ରଭୁ । ଫଗୁରେ ଚହଟିବ ସଭିଙ୍କ ମସ୍ତକ । ଡାଲାରେ ସଜାଯାଇଥିବ, ଦୁବ, ଅରୁଆ ଚାଉଳ, ଆମ୍ବଡ଼ାଳ, ନଡ଼ିଆ । ପୂର୍ଣ୍ଣକଳସ ବସିଥିବ, ଚଣାଲଡୁର ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବ । ପେଡ଼ିରେ ସାଇତା କର୍ପୁର ଦିଆ ସଫାଲୁଗା ପିନ୍ଧି ସଜ ହୋଇଥାନ୍ତି ବୋଉ, ବଡ଼ବୋଉ ।
ପୂରୁବ ଆକାଶରେ ଦେଖାଦଲାଣି ତୋଫାଜହ୍ନ । ମନ୍ଦିରରୁ ଭାସିଆସୁଛି ଖୋଳକରତାଳର ଶବ୍ଦ । ସଙ୍କୀର୍ତ୍ତନ ଚାଲିଛି । ଦିଅଁ ବିଜେ ହେଲେଣି । ସଜ ତରାଟ ଆଉ ବାଡିଫୁଲର ମାଳା ସଜାଇଛନ୍ତି କୁଟୁମ୍ବର ଝିଅମାନେ । ବୋଉ ସଜାଇଥିବ ଘିଅର ଦୀପ । ନନା (ବାପା) ବି ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିବେ ମଠା ପିନ୍ଧି, କାନ୍ଧରେ ଉତ୍ତରୀ ପକାଇ ।
ୟା ଭିତରେ ଗହଳେଇ ଆସୁଥିବ ମୃଦଙ୍ଗ, ଖୋଳ, ଗିନି, ଝାଞ୍ଜ, କାହାଳୀ, ଶଙ୍ଖର ନାଦ । ପେଟ୍ରୋମାକ୍ସ ଲାଇଟ ସହ ମଶାଲ ଧରି ଆଗେ ଆଗେ ଚାଲୁଥିବ ଦିଅଁଙ୍କ ସେବାୟତ ବାରିକପୁଅ । କାହିଁ କେତେ ବରଷର ପୁରୁଣା କିନ୍ତୁ ଦମ୍ଭିଲା କାଠର ବିମାନ ନୂଆ ରଙ୍ଗରେ ରଙ୍ଗାଇଥିବ । ବିମାନର ଶୋଭା ବଢାଉଥିବ ରଙ୍ଗବେରଙ୍ଗର କପଡ଼ା । ସୋଲର କଦମ୍ବଫୁଲମାନ କେତେ କାଇଦାରେ ଖଞ୍ଜିଥିବ ମାଳୀ । ବିମାନରେ ବନ୍ଧା ହୋଇଥିବ କଞ୍ଚାଆମ୍ବ, ନାସି ସହିତ, ଅର୍ପଣ ବି ହୋଇଥିବ । ବିମାନ ଭିତରେ ଉପରପଟକୁ ବନ୍ଧାଯାଇଥିବ କଟକରୁ କିଣା ହୋଇଆସିଥିବା ଚାନ୍ଦୁଆ । ଦିଅଁଙ୍କ ଦେହରେ ପାଟକନାର ଆଭରଣ, ଗଳାରେ ବଉଳଫୁଲର ମାଳା । ଚିକ୍ ଚିକ୍ ସୁନା ପରି ଝଟକୁଥିବ ପିତଳର ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଯୁଗଳମୂର୍ତ୍ତି, ଚନ୍ଦନଚର୍ଚ୍ଚିତ । ମଥାରେ କମକୂଟର ରୂପା ମୁକୁଟ, ରଙ୍ଗ ଅଧରରେ ଅନନ୍ତ ଚିତ୍ତଚୋରା ଭୁବନମୋହିନୀ ହସ, ଆଖିରେ କୁହୁକ, ହାତରେ ମୁରଲୀ, ଠାଣି ତ୍ରିଭଙ୍ଗୀ ।
“କଳାକୁ ଷୋଳକଳା କରି,
ବ୍ରଜେ ବିହରେ ନରହରି ।”
ଇଏ ସେହି କିଶୋର କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଯମୁନାତଟର ଲୀଳାଖେଳା ବେଳର ପ୍ରତିକୃତି । ବିମାନ ଉପରେ ଜଣେ ଧରିଥିବେ ଛତ୍ରିଟିଏ । ଗୋଟିଏ ହାତରେ ଚାମର ବିଞ୍ଚି ବିଞ୍ଚି ଅନ୍ୟ ହାତରେ ଅବିର ଥାଳିଟିଏ ଧରି ଚାଲିଥିବେ ବ୍ରାହ୍ମଣ । ଜଣେ ମାଖି ଚାଲିଥିବ ସଭିଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ଅଗୁରୁ-ଚନ୍ଦନ ମିଶ୍ରିତ ପ୍ରଲେପ । ଗାଁ ଦାଣ୍ଡ ଉଚ୍ଛୁଳି ପଡୁଥିବ ସମ୍ମିଶ୍ରିତ କୋଳାହଳରେ, ହରିବୋଲ, ହୁଳହୁଳିରେ, ସେଥିରେ କିଶୋର, ବାଳକମାନଙ୍କର କଣ୍ଠସ୍ବର ପ୍ରମୂର୍ତ୍ତ । ଏକ ଉଦ୍ଦାମ ଆବେଗରେ ପରସ୍ପର ମାଖି ହେଉଥିବେ ଅବିର . . !
ବିମାନ କାନ୍ଧେଇ ଚାଲିଥିବେ ଚାରି/ଛଜଣ ଟାଣୁଆ ମିଣିପ । ଝାଳନାଳ ହୋଇଥିଲେ ବି ମୁଖରେ ଥିବ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ପ୍ରଶାନ୍ତିର ଚିହ୍ନ । ଗାଁ ର ପ୍ରତି ଘରର ମୁରୁଜମଣ୍ଡିତ ଦାଣ୍ଡରେ ଅବତରଣ କରୁଥିବ ବିମାନ । ଘଣ୍ଟ, ଶଙ୍ଖ ଧ୍ୱନି ସହିତ ଘିଅଦୀପର ଆଳତିରେ ସ୍ବାଗତ କରାଯାଏ ଦିଅଁଙ୍କୁ, ଫଳପୁଷ୍ପର ନୈବେଦ୍ୟ ଅର୍ପଣ କରି ।
ୟା ଭିତରେ ଅଙ୍ଗବସ୍ତ୍ରରେ ଝାଳ ପୋଛି ବିଶ୍ରାମ ନିଅନ୍ତି ବାହକମାନେ । ଏମିତି ବୁଲି ବୁଲି, ଗାଁ ପରିକ୍ରମା କରି ପହଞ୍ଚି ଯିବେ ମେଳଣ ପଡ଼ିଆରେ । ଆମ ଶାସନୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗାଁରୁ କେତେ କେତେ ପରିବାରରୁ ଆସିଥିବେ ଏହିପରି ବହୁବର୍ଣ୍ଣ, ବୈଚିତ୍ର୍ୟ ସୁଶୋଭିତ ବିମାନ ।
ମେଳଣ ପଡିଆ କମ୍ପୁଥିବ ଘଣ୍ଟ, ମୃଦଙ୍ଗ, ଖୋଳ, ତାଳର ନାଦରେ । ଗାଁ ମୁଣ୍ଡ ଗାଦିର ପଡ଼ିଆରେ ବିଛେଇ ହୋଇ ପଡିଥିବ ଗୁଡିଆ, ଖେଳଣା ଦୋକାନମାନ । ଆକାଶରୁ ମୁକୁଳି ଆସୁଥିବ ତୋଫା ଜହ୍ନ ଆଲୁଅ । ତିଆଡି ଘର ବିମାନ ନ ବସିବା ଯାଏଁ ସେମିତି ସବୁ ବିମାନକୁ କାନ୍ଧେଇ ଖୋଳତାଳ, ମୃଦଙ୍ଗ, ଝାଞ୍ଜ ବଜେଇ ନାଚୁଥିବେ ଉନ୍ମତ୍ତ ଅଧୀର ଗାଁ ଲୋକେ ।
ଚାଷକାମ ଶେଷ ପରେ ନୂଆ ବେଉଷଣ ପୂର୍ବରୁ ଏଇଟା ଗୋଟେ ପ୍ରମୂର୍ତ୍ତ ଅବସର ସମୟ । ଏହାକୁ ଉପଭୋଗ ନ କରି ହାତଛଡ଼ା କରନ୍ତି ନାହିଁ କେହି । ଗାଁର ବୋହୂମାନେ ମଧ୍ୟ ଆସିଥିବେ, ଚାଲି ଚାଲି, ଅବା ଶଗଡ଼ରେ, ଏଇ ଦୋଳଯାତ ଦେଖିବାକୁ । ଚୁଡ଼ି ମନୋହାରୀ ଦୋକାନରେ ଜମି ଆସୁଥିବ ଭିଡ଼, ଆମେସବୁ ରୁଣ୍ଡ ହୋଇଥାଉ ବେଲୁନବାଲା ପାଖରେ – ତା’ର ପବନର ତାରକସି ଦେଖିବାରେ ଆଉ ବେଲୁନ କିଣିବାରେ । ଶେଷକୁ ଆସେ ଆମଘରର ବିମାନ । ସବୁ ଗହଳି ଭିତରେ ବାରି ହୋଇ ପଡୁଥିବ ଆକାରରେ, ରୂପସଜ୍ଜାରେ, ଥାଟପଟୁଆରରେ ।
ପାହାନ୍ତା ପହରରେ ଘୋଟିଆସିଥିବ କୁହୁଡ଼ି । ଶୀତୁଆ ପବନରେ ତନ୍ଦ୍ରିଳ ହୋଇ ଆସୁଥିବା ଆଖିପତାରୁ ତନ୍ଦ୍ରା ହରିନେବ ଆତସବାଜିର ଖେଳ ।
ସକାଳର ଅବ୍ୟବହିତ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯିବ ରଙ୍ଗଖେଳ । ସିନ୍ଦୁରା ଫାଟି ଆସୁଥିବ – ସତେଅବା ଆକାଶ ବି ଆଜି ରଙ୍ଗ ଖେଳୁଛି । ମନ୍ଦ୍ରିତ ମଳୟ ପବନ ସହ ପିଚକାରୀର ରଙ୍ଗମାଡ ଦେହ ଉଲୁସାଇ ଦେଉଥିବ, ସ୍ନାୟୁରେ ଭରିଦେଇଥିବ ଅପୁର୍ବ ଉତ୍ତେଜନା । ଆଜି ସବୁ ଭେଦାଭେଦ ଜାତିଅଜାତି ଭୁଲି ସୌହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟ ଓ ସମ୍ପ୍ରୀତିରେ ରଙ୍ଗମୟ ହୋଇ ଉଠିବାର ସମୟ । ଏଇ ମୁହୁର୍ତ୍ତକୁ ରସୋତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ କରିଦେଉଥିବ ମେଳଣ ପଡିଆର କେଉଁ ଏକ ମନୋହାରୀ ଦୋକାନରୁ ଭାସି ଆସୁଥିବ ପୁରୁଣା ରେକର୍ଡର ଗୀତ:
“ସେଦିନ ସଞ୍ଜବେଳେ, ଏଇ ସେ ନଈକୂଳେ
କୋଇଲି ରହି ରହି ହାଏ ରେ. .
କୁହୁ କୁହୁ କୁହୁ କୁହୁ ଗାଇଲା . . “
ଅବା
“ଜୀବନ ଯମୁନାରେ, ଜୁଆର ଆସେରେ . . ।”
ସେଦିନର ସକାଳରେ ଥାଏ ଏକ ନୂଆ ମହକ, ନୂଆ ପୁଲକ । ଗଛ ଉହାଡରୁ କ୍ରମେ ଓହ୍ଲାଇ ଆସେ ଖରା ମେଳଣ ପଡିଆକୁ । ବିମାନ ସବୁ ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ଉଠେ । ନିଦୁଆ ଆଖିରେ ରାତିର ବିଭୋରତାକୁ ଧରି, ବେସୁରା କଣ୍ଠରେ କେଉଁ ଗୀତର ଭଙ୍ଗା ଭଙ୍ଗା ସୁରକୁ ଧରି ଦଳ ଦଳ ହୋଇ ବିଚିତ୍ରବର୍ଣ୍ଣା ଯୁବକମାନେ ଫେରନ୍ତି ଘରକୁ । ଆବାଳବୃଦ୍ଧବନିତା ସଭିଙ୍କ ଦେହ ମଣ୍ଡିତ ଲାଲ ରଙ୍ଗରେ ।
ଏଇ ହିଁ ଜୀବନର ରଙ୍ଗ, ବିଷାଦ ବିମର୍ଷର ଜଞ୍ଜାଳ ଭିତରେ ଏତକ ହିଁ ଜୀଇଁରହିବାର ଅପୂର୍ବ ସମ୍ମୋହନ, ମଉଳି ଆସୁଥିବା ଜୀବନର ପାଖୁଡ଼ା ଗୁଡ଼ିକ ପର୍ବପର୍ବାଣୀର କୋଳାହଳ ଭିତରେ ପୁଣି ଯେପରି ହୋଇଉଠେ ସତେଜ, କୋମଳ, ରଙ୍ଗମୟ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପର୍ବ ଅନ୍ତରାଳରେ ଯେପରି ସାମାଜିକ ସଂହତି ଓ ସୌହାର୍ଦ୍ଦ୍ୟର ବାର୍ତ୍ତା ଥାଏ ସଂଗୋପିତ, ସେପରି ଥାଏ ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ । ଅବିର ପ୍ରଲେପରେ ଥାଏ ରକ୍ତଶୋଧନର ଏକ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଏବଂ ଚଣାଲଡୁରେ ଥାଏ ‘ବସନ୍ତ’ ରୋଗକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାର ଶକ୍ତି। ଗତାୟୁ ଶୀତ ଓ ଆଗାମୀ ଗ୍ରୀଷ୍ମର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ରେଖାର ଏ ହୋଲି ଖେଳ ମଣିଷର ଶରୀରକୁ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାର ଏକ ପଦ୍ଧତି ।